Ενα εργαλείο πολιτισμού
«Μια κοινωνία που νοσεί από τον βιασμό μπορεί να θεραπευτεί μόνο αν, έχοντας κάνει τη διάγνωση, δεχτεί να αμφισβητήσει τα μεγάλα γρανάζια του πολιτιστικού μηχανισμού της και το περιεχόμενό του».
Ζιζέλ Αλιμί, γαλλοαλγερινή δικηγόρος
(1927-2020)
Τη νύχτα της 21ης Αυγούστου του 1974, δύο νεαρές βελγίδες τουρίστριες που είχαν κατασκηνώσει σε έναν όρμο κοντά στη Μασσαλία, η 19χρονη φοιτήτρια Αρασελί Καστελανό και η 24χρονη καθηγήτρια Αν Τονγκλέ, δέχθηκαν επίθεση, ξυλοκοπήθηκαν και βιάστηκαν μέσα στη σκηνή τους από τρεις άνδρες. Τα βασανιστήριά τους διήρκεσαν συνολικά πέντε ώρες. Και παρότι κανονικά θα «έπρεπε» να μην τα καταγγείλουν πουθενά (ελάχιστα θύματα βιασμού το έκαναν την εποχή εκείνη) εκείνες αποφάσισαν να σπάσουν τη σιωπή.
Ξημερώματα 22ας Αυγούστου λοιπόν, πήραν το αυτοκίνητό τους και κατευθύνθηκαν προς τον κοντινότερο σταθμό χωροφυλακής, στο Μαζάργκ της Μασσαλίας. Παραδόξως (για την εποχή, πάντα) τις υποδέχθηκαν με σεβασμό και ευγένεια. Υπέβαλαν μήνυση, κι έπειτα οδηγήθηκαν σε ένα νοσοκομείο. Εκεί είναι που ξεκίνησε η δεύτερη πράξη του εφιάλτη τους. Μετά την ιατρική εξέταση, η οποία διενεργείται παρουσία φοιτητών, από έναν γιατρό που υποβαθμίζει λεκτικά τα γενόμενα, τα δύο θύματα υποχρεούνται να έρθουν αντιμέτωπα με τους θύτες τους, που έχουν στο μεταξύ συλληφθεί. Είναι τρομοκρατημένες, και διακόπτουν γρήγορα αυτή την πρώτη αντιπαράθεση. Αναθαρρούν όταν μαθαίνουν πως την υπόθεσή τους θα αναλάβει μια γυναίκα ανακρίτρια, πιστεύουν πως θα τις καταλάβει καλύτερα. Σφάλλουν.
Ως είθισται, η ανακριτική διαδικασία ξεκινάει με μία «έρευνα ηθικής τάξης» γύρω από τις καταγγέλλουσες. Είναι λεσβίες και φεμινίστριες και τους αρέσει ο γυμνισμός, και η ανακρίτρια υποψιάζεται ότι είναι και ακόλαστες, ότι βρέθηκαν εκεί όπου δεν έπρεπε, ότι φορούσαν και έκαναν ανάρμοστα πράγματα. Η Καστελανό και η Τονγκλέ είναι γεμάτες εκχυμώσεις, είναι σαφές ότι δεν υπήρξε συναίνεση. Επιπλέον, ο ένας από τους τρεις δράστες παραδέχεται ότι οι δύο Βελγίδες είχαν απορρίψει δύο φορές τις προτάσεις του νωρίτερα εξοργίζοντάς τον, υπάρχουν λοιπόν ισχυρότατες ενδείξεις ότι το έγκλημα ήταν προμελετημένο. Παρ’ όλ’ αυτά, τα θύματα πιέζονται να υπογράψουν κατάθεση που ούτε λίγο ούτε πολύ λέει πως από κάποια στιγμή κι έπειτα έδωσαν την εντύπωση ότι συναινούν, και η ανακρίτρια αναχαρακτηρίζει τους βιασμούς ως «πρόκληση ελαφριάς σωματικής βλάβης». Η υπόθεση παραπέμπεται στο πλημμελειοδικείο της Μασσαλίας. Πράξη τρίτη.
Η Καστελανό και η Τονγκλέ νιώθουν «ζωντανές νεκρές». Μετακομίζουν ξανά και ξανά φοβούμενες μην τις βρουν οι θύτες τους, που αφέθηκαν ελεύθεροι έπειτα από επτά εβδομάδες κράτησης. Η Καστελανό μένει έγκυος, από τους βιασμούς, η άμβλωση απαγορεύεται στο Βέλγιο, ευτυχώς βρίσκει έναν γιατρό πρόθυμο. Ευτυχώς δις, το πλημμελειοδικείο της Μασσαλίας δηλώνει τον Οκτώβριο του 1975 αναρμόδιο, στέλνοντας την υπόθεση στο κακουργιοδικείο του Αιξ-αν-Προβάνς. Ευτυχώς τρις, τα δύο θύματα ακούνε ένα απόγευμα στο ραδιόφωνο τη Ζιζέλ Αλιμί, μια παθιασμένη δικηγόρο ήδη γνωστή για τις μάχες της υπέρ των γυναικείων δικαιωμάτων – κι εκείνη τις αναλαμβάνει αφιλοκερδώς. Η δίκη ξεκινάει τον Μάιο του 1978, και η Ζιζέλ Αλιμί τη μετατρέπει σε πολιτικό γεγονός. Παρακάμπτει τα γιουχαΐσματα, τις ύβρεις και τις απειλές που δέχονται προσερχόμενες η ίδια και τα θύματα από οικείους των κατηγορουμένων και αναγκάζει τη γαλλική κοινωνία να κοιτάξει κατάματα το ζήτημα του βιασμού και να ακούσει τον λόγο των θυμάτων. Είναι μία από αυτές τις δίκες που περνούν στην ιστορία. Λιγότερο από δύο χρόνια μετά την ετυμηγορία, την καταδίκη των τριών δραστών, ο νόμος αλλάζει, ο ορισμός του βιασμού βελτιώνεται, η προβλεπόμενη ποινή αυστηροποιείται.
Σχεδόν μισός αιώνας χωρίζει αυτές τις δύο ιστορικές δίκες, «τη δίκη του βιασμού» στο Αιξ-αν-Προβάνς από τη «δίκη των βιασμών του Μαζάν» στο κακουργιοδικείο της Αβινιόν, εκεί όπου η Ζιζέλ Πελικό δήλωσε την Τρίτη πως «είναι καιρός να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον βιασμό» καταγγέλλοντας τη «ματσό και πατριαρχική κοινωνία» που τον «κοινοτοποιεί» – και ο Ντομινίκ Πελικό, ο πρώην σύζυγός της που τη νάρκωνε και καλούσε αγνώστους να τη βιάσουν, τα απέδωσε όλα σε μία «φαντασίωση», τη βούλησή του «να υποτάξει μια γυναίκα ανυπότακτη». Ο τρόπος που βλέπουμε τον βιασμό έχει αλλάξει, αλλά όχι αρκετά. Η ντροπή έχει αλλάξει στρατόπεδο αλλά όχι αρκετά. Οι κοινωνίες έχουν αλλάξει, αλλά όχι αρκετά. «Ποτέ δεν βιάσαμε αυτά τα κορίτσια· είμαστε θύματα μιας σκευωρίας», διαβεβαίωνε ένας από τους δράστες το 1978. «Πέσαμε σε μία παγίδα», διαβεβαίωσε τις προάλλες ένας από τους 50 συγκατηγορουμένους του Πελικό, κάνοντας λόγο για «αθέμιτο βιασμό». Σύμφωνα με μία γαλλική δημοσκόπηση του 2021, μόνο ένα 59% των ανδρών ηλικίας 18-24 ετών θεωρεί ότι «το να αναγκάζεις τη σύντροφό σου να κάνει σεξ ενώ εκείνη αρνείται» είναι βιασμός. «Πρέπει να κάνουμε τη Δικαιοσύνη εργαλείο πολιτισμού», έγραφε, πέντε δεκαετίες πριν, η Ζιζέλ Αλιμί.
Η δίκη των βιασμών του Μαζάν εισήλθε στην τελική ευθεία. Περισσότερες από 400 οργανώσεις και προσωπικότητες απηύθυναν κάλεσμα για διαδηλώσεις, αύριο, σε δεκάδες πόλεις της Γαλλίας. Η 25η Νοεμβρίου είναι η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Οι «αντιγουοκιστές» θα χρειαστεί να κάνουν λίγη υπομονή.