İRAN İLK NÜKLEER TESTİNİ Mİ GERÇEKLEŞTİRDİ?

5 Ekim 2024 Cumartesi gecesi UTC ile saat 19:15 sularında İran’da yaşanan bir sismik aktivite[1], sosyal medya platformları ve bazı haber sitelerinde geçtiğimiz gün içerisinde “İran acaba ilk atom bombası denemesini mi yaptı?” sorularını gündeme getirdi.[2] Deprem sonrasında sismik aktivitelerin devam etmemesi ise bu ihtimali güçlendirdi ve yapay bir sebeple gerçekleştiği düşünülen sarsıntının nükleer deneme sonucunda gerçekleşmesi iddiasını makul bir zemine oturttu. Ancak konu hakkında bilgi sahibi ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile birlikte çalışan etkili kişilerle yaptığım görüşmeler sonucunda, bu iddianın gerçek olma ihtimalinin zayıf olduğu, zira bir nükleer test yapılması durumunda bölgede artacak olan radyoaktif seviyenin UAEA tarafından kolaylıkla tespit edilebileceği görüşü ağır bastı. Bu anlamda, bu iddia şimdilik daha ziyade bir komplo teorisi veya art niyetli bir propaganda malzemesi gibi gözüküyor. Yine de bu yazıda İran’ın ilk nükleer denemesi iddialarını mercek altına alacağım.

İran’ın nükleer programının artık son aşamasında ve bu ülkenin uranyum zenginleştirme çalışmaları sonucunda ilk atom bombasını yapmak üzere olduğu bilinen bir gerçek. Öyle ki, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Rafael Grossi, geçtiğimiz Haziran ayında İran’ın nükleer silahlara erişim için tam kapasiteye sahip olduğunu açıklamıştı.[3] Grossi’nin İran nükleer programına ilişkin çeşitli denetleme ve görüşmeler yapmak üzere Ekim ayında bu ülkeyi ziyaret edeceği de açıklanmıştı.[4] İsrail eski Başbakanı Naftali Bennett’in birkaç saat önce Twitter (X) hesabı üzerinden yayınladığı ve İran’ın nükleer tesislerini, liderliğini ve enerji kaynaklarını vurmak için ülkesini harekete geçirmeyi öneren mesajı da durumun İsrail tarafından da bilindiğini ve aciliyet hissi uyandırdığını ortaya koyuyor.[5] İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun tam 12 yıl önce Birleşmiş Milletler’de yaptığı konuşmada bu tehlikeye dikkat çektiği ve İran’ın o zamanlarda bile birinci aşamayı tamamladığını ifade ettiği[6] düşünülürse, İran’ın nükleer test aşamasına ulaşmış olması ne İsrail, ne de diğer devletler için kesinlikle bir sürpriz olmayacaktır. Tam da bu nedenle, İsrail, İran nükleer programını tam anlamıyla geliştirip nükleer başlıklarını çoğaltmadan Gazze ve Lübnan’daki kriz ve çatışmaları kullanarak ABD’nin de dahil olacağı kapsamlı bir bölgesel savaşta İran rejiminin çökertilmesini istemekte ve bu nedenle Tahran’la gerginlik politikasını sürdürmektedir. İsrail’in İran’daki hasım hedeflere yönelik gerçekleştirdiği çeşitli saldırı ve suikastlar de (İsmail Haniye suikastı, Lübnan bombalamaları, Hizbullah üyelerine yönelik mesaj cihazı saldırısı ve Hasan Nasrallah’ın öldürülmesi vs.) bunun açık bir göstergesidir.

İşte tam da böylesine gergin bir ortamda, 5 Ekim tarihinde geç saatlerde İran’da Simnan eyaletindeki Aradan şehrinde Kavir Çölü civarında yaşanan bir sismik aktivite[7], İran’ın ilk nükleer testini gerçekleştirdiği ihtimalini gündeme getirdi. Richter ölçeğine göre 4,5 büyüklüğündeki[8] bu sarsıntıya dair henüz kesinleşmiş bir bilgi olmamakla birlikte, bu ihtimalin gerçek olabileceği ihtimali konuyu çalışan bazı gazeteciler tarafından da dile getiriliyor. Örneğin, Al Jazeera kanalı muhabiri Jamal Rayyan bir tweet mesajıyla bu iddiayı gündeme getirdi.[9] Çeşitli internet sitelerindeki haberlerde ise, sarsıntının yerin yalnızca 10 kilometre altında gerçekleşmiş olması ve sonrasında bölgedeki sismik aktivitelerin devam etmemesi bunun doğal bir sarsıntı yani deprem değil, yapay bir sebeple yaşanılan bir sismik aktivite olduğunu düşündürdüğü için, İran’ın ilk atom bombası denemesini gerçekleştirmiş olması ihtimali vurgulandı. Ancak  Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile birlikte çalışan etkili kişilerle yaptığım görüşmeler sonrasında, UAEA gözlemcileri tarafından dünyanın herhangi bir bölgesindeki radyoaktivite seviyesinde ani yükselmenin kolaylıkla tespit edileceği ve bu yönde bir açıklama yapılmadığı argümanı ortaya konulduğu için, şimdilik bu iddianın daha çok bir komplo teorisi olduğunu söylemek daha akla yatkın gözüküyor.

Yine de, Ortadoğu’daki çok gergin ortamda, İran’ın nükleer silahlara ulaşmasının bunu varoluşsal bir tehdit olarak değerlendiren İsrail liderliği için kabul edilemez bir durum olduğu da hesaba katılırsa, İran ile İsrail ve ABD arasında yaşanabilecek bir bölgesel savaş riski daha da güçlü bir ihtimal haline geliyor. Tam da bu nedenle, 2015 yılındaki JCPOA veya İran nükleer anlaşmasının çok önemli ve gerekli olduğu sitemizde defalarca dile getirilmiş ve bu anlaşmanın yenilenmemesi durumunda savaş riskinin artacağına vurgu yapılmıştı. Umuyoruz ki, İsrail, İran ve ABD liderlikleri, ilerleyen günlerde, tüm bölgeyi felakete sürükleyebilecek büyük bir bölgesel savaştan kaçınır ve tansiyonu düşürmek yönünde hareket ederler. Bunun yolu da kuşkusuz diplomasi ve nükleer anlaşmadan geçmektedir.

Kapak fotoğrafı: https://alphadefense.in/index.php/2024/10/07/iran-seismic-activity-nuclear-test-or-earthquake/

Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

DİPNOTLAR

[1] Detaylar için bakınız; https://ds.iris.edu/ds/nodes/dmc/tools/event/11891322/.

[2] Bazı örnekler için bakınız;

• https://www.econjobrumors.com/topic/unconfirmed-reports-that-iran-had-just-tested-a-nuclear-weapon
• https://www.india.com/viral/did-iran-conduct-underground-nuclear-test-on-saturday-night-measured-earthquake-in-region-suggests-7303295/
• https://alphadefense.in/index.php/2024/10/07/iran-seismic-activity-nuclear-test-or-earthquake/
• https://www.youtube.com/watch?v=HzLnFgWBrZo
• https://alphadefense.in/index.php/2024/10/07/iran-seismic-activity-nuclear-test-or-earthquake/

[3] https://gazeteoksijen.com/dunya/uaea-baskani-grossi-iran-nukleer-silah-uretebilecek-kapasiteye-sahip-213138.

[4] https://tr.mehrnews.com/news/1920425/UAEA-Ba%C5%9Fkan%C4%B1-Grossi-Ekim-ay%C4%B1nda-%C4%B0ran-a-gelecek.

[5] Tweet için bakınız; https://x.com/naftalibennett/status/1842725822081405089. Bu konudaki bir haber için; https://www.iranintl.com/en/202410069273.

[6] Bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=5BWYg6deuy0.

[7] Bakınız; https://alphadefense.in/index.php/2024/10/07/iran-seismic-activity-nuclear-test-or-earthquake/; https://www.econjobrumors.com/topic/unconfirmed-reports-that-iran-had-just-tested-a-nuclear-weapon.

[8] https://www.india.com/viral/did-iran-conduct-underground-nuclear-test-on-saturday-night-measured-earthquake-in-region-suggests-7303295/.

[9] https://x.com/SprinterFamily/status/1843179917166731715.