Κέρδη αλλά και παγίδες από την επιβολή fat tax

Την επιβολή Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης σε επιβλαβή για την υγεία τρόφιμα και προϊόντα προτείνει στην Ελλάδα μεταξύ άλλων ο ΟΟΣΑ, στην αναλυτική έκθεση του που βγήκε χθες στο φως της δημοσιότητας. Σε κάθε περίπτωση, το «εργαλείο» αυτό δεν συνιστά καινοτομία, δεδομένου πως ήδη αξιοποιείται σε αρκετές χώρες με τα αποτελέσματα να αποτιμούνται ως θετικά. Όμως, ποιο θα ήταν το… κέρδος αλλά και οι πιθανές παγίδες εάν η χώρα μας επέβαλλε «φόρους αμαρτίας;».

Στο τελευταίο αυτό ερώτημα, έρχεται να απαντήσει πρόσφατη ελληνική μελέτη που επιχείρησε να αποτυπώσει το όφελος μιας τέτοιας πολιτικής εντός των συνόρων. Στο πλαίσιο αυτό ο επ. καθηγητής Οικονομικών της Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Κώστας Αθανασάκης και ο επ. καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στο LSE, Ηλίας Κυριόπουλος, εκτίμησαν ότι η εισαγωγή ενός φόρου αμαρτίας της τάξης του 20% επί της αρχικής λιανικής τιμής σε προϊόντα και τρόφιμα που τεκμηριωμένα βλάπτουν τη υγεία θα αύξανε τα φορολογικά έσοδα του ελληνικού Δημοσίου έως και κατά 570 εκατ. ευρώ ετησίως.

Μάλιστα, στα συμπεράσματα της ίδιας μελέτης (την οποία συνυπογράφουν οι  οικονομολόγοι Παναγής Παναγιωτόπουλος και Παναγιώτα Ναούμ) υπογραμμίζεται πως το κέρδος ενός τέτοιου μέτρου θα ήταν διπλό, δεδομένου πως ταυτόχρονα θα μειωνόταν και η κατανάλωση των προϊόντων αυτών και συνεπακόλουθα η έκθεση των πολιτών στον κίνδυνο. Αντίστοιχη είναι, εν τω μεταξύ, και η πρόταση των συντακτών της έκθεσης του ΟΟΣΑ όταν σημειώνουν πως «οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στον καπνό θα μπορούσαν να αυξηθούν». Και έπειτα παρατηρούν πως παράλληλα, όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες της ΕΕ, η Ελλάδα δεν έχει ακόμη θεσπίσει ειδικούς φόρους στα τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι.

Το κάπνισμα

Τα επίσημα στοιχεία όμως, τα οποία επικαλούνται οι ειδικοί του Οργανισμού, δείχνουν πως οι διατροφικές αυτές (και όχι μόνο)… αμαρτίες κοστίζουν σημαντικά αφενός στην υγεία των καταναλωτών και αφετέρου στο σύστημα Υγείας. Είναι ενδεικτικό πως το κάπνισμα συνέβαλε στο 22% των θανάτων εντός των συνόρων το 2019, έναντι 17% στην ΕΕ κατά μέσο όρο. Αντίστοιχα, παρότι η κακή διατροφή συμβάλλει λιγότερο στους θανάτους, συγκριτικά με άλλες χώρες, η παχυσαρκία στους νέους έχει αυξηθεί σημαντικά (από 22% το 2018 σε 28% το 2022) με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Υπό τα δεδομένα αυτά ο ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι η φορολόγηση του καπνού και των ανθυγιεινών τροφίμων θα κατεύθυνε τους πολίτες προς πιο υγιεινές συμπεριφορές, αυξάνοντας συνάμα τα έσοδα για την αντιμετώπιση των δαπανών υγείας. Παρ’ όλα αυτά, ο ΟΟΣΑ στέκεται και στις πιθανές «παγίδες», αναγνωρίζοντας πως «εάν οι φόροι αυτοί καθοριστούν σε πολύ υψηλά επίπεδα, αυτό μπορεί να προκαλέσει διαρροή ή ισχυρά κίνητρα για παράνομες εισαγωγές» – όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το λαθρεμπόριο καπνικών προϊόντων.

133 χώρες

Εξετάζοντας πάντως τον παγκόσμιο χάρτη, διαπιστώνει κανείς πως αντίστοιχες πρακτικές έχουν υιοθετηθεί σε πολλά μέρη του κόσμου. Αναλυτικότερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει πως ήδη από το 2017 τουλάχιστον 133 χώρες αύξησαν ή εισήγαγαν φόρους υγείας. Ενδεικτικό το παράδειγμα της Γαλλίας, όπου το 2018 επιβλήθηκε φόρος στα αναψυκτικά ενώ αντίστοιχες συζητήσεις διεξάγονται και στη Μεγάλη Βρετανία, με τους επικριτές του μέτρου να δίνουν έμφαση στις αγοραστικές ανισότητες που εντείνονται όταν επιβάλλονται τέτοιου τύπου φόροι.