Το Ισραήλ χωρίς φραγμούς
Από τότε που η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου του 2023, η Μέση Ανατολή αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή και επικίνδυνη κρίση των τελευταίων δεκαετιών. Η αποτρόπαια ενέργεια της Χαμάς απέδειξε ότι η οργάνωση εξακολουθούσε να αποτελεί σοβαρή απειλή για την ασφάλεια του Ισραήλ, ενώ η αντίδραση της ισραηλινής κυβέρνησης πυροδότησε σειρά συγκρούσεων που έχουν συγκλονίσει την περιοχή.
Ο τελευταίος πόλεμος στη Γάζα προκάλεσε μια βαθιά ανθρωπιστική καταστροφή, οι επιπτώσεις της οποίας θα γίνονται αισθητές πολύ μετά το τέλος των εχθροπραξιών. Η σύγκρουση επεκτάθηκε γρήγορα σε έναν ευρύτερο πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και του «Αξονα της Αντίστασης» υπό την αιγίδα του Ιράν, μετατρέποντας τον Λίβανο, τη Συρία, την Υεμένη, το Ιράν, ακόμη και το Κατάρ, σε μέτωπα μάχης.
Επειτα από την ισραηλινή επίθεση εναντίον στόχων της Χαμάς στο Κατάρ, τον Σεπτέμβριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να πιέζουν για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Ωστόσο, με ή χωρίς κατάπαυση του πυρός, το Ισραήλ θα συνεχίσει να επιδιώκει επεκτατικούς στόχους, επανασχεδιάζοντας τα σύνορα στη Δυτική Οχθη, τον Νότιο Λίβανο και τη Νοτιοδυτική Συρία με τρόπους που θα μπορούσαν να προκαλέσουν περαιτέρω αναταραχή στη γειτονιά του. Ουσιαστικά, ο Αξονας της Αντίστασης δεν αποτελεί πλέον τη σοβαρή απειλή που ήταν κάποτε. Εν τη απουσία του, το Λεβάντε διαμορφώνεται σε έναν ευέλικτο «άξονα μειονοτήτων», με τα στρατόπεδα των Αλεβιτών, των Δρούζων, των Μαρωνιτών, των Σιιτών και των Σουνιτών να ανταγωνίζονται μεταξύ τους εντός της διευρυνόμενης σφαίρας επιρροής του Ισραήλ.
Επομένως, η περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων που είχε επιτευχθεί πριν από το 2023 έχει αλλάξει ριζικά. Ο πόλεμος όχι μόνο ενίσχυσε το Ισραήλ και αποδυνάμωσε το Ιράν, αλλά επιπλέον μείωσε τον ρόλο τόσο των ΗΠΑ όσο και των αραβικών δυνάμεων της περιοχής. Παρότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους τελικά ηγήθηκαν μιας προσπάθειας για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, δεν είναι σαφές αν η κατάπαυση του πυρός και η ανταλλαγή αιχμαλώτων θα οδηγήσουν σε μια βιώσιμη ειρηνευτική συμφωνία και, σε αντίθετη περίπτωση, πώς θα αποκατασταθεί η περιφερειακή σταθερότητα ή πώς θα είναι η νέα περιφερειακή τάξη. Στο άμεσο μέλλον, η Μέση Ανατολή προετοιμάζεται για παρατεταμένες συγκρούσεις και χάος που σιγοκαίει.
Οι πολεμικές ενέργειες του Ισραήλ δεν έχουν εξυπηρετήσει κανέναν πολιτικό στόχο που να ενώνει την περιοχή ή να προάγει συμμαχίες. Ο ορισμός του περί περιφερειακής σταθερότητας συνδέεται με τη δική του στρατιωτική υπεροχή. Ωστόσο, είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι οι ασύγκριτες δυνατότητές του θα αποτελέσουν μια βιώσιμη βάση για την περιφερειακή τάξη. Πιο πιθανό είναι η προσπάθεια του Ισραήλ για υπεροχή να αντιμετωπίσει νέες και διαφορετικές μορφές αντίστασης, τροφοδοτώντας τη συνεχιζόμενη σύγκρουση.
Ο ρόλος της Αμερικής στη Μέση Ανατολή μετά την επίθεση της Χαμάς υπήρξε σποραδικός και σε μεγάλο βαθμό απαντητικός. Η οπτική της σχετικά με την περιοχή δεν έχει προσαρμοστεί στην αλλαγή της δυναμικής της. Κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρικής θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, οι ΗΠΑ πίστευαν ότι η περιφερειακή σταθερότητα θα μπορούσε να στηριχθεί στις μοναρχίες του Κόλπου, με το τεράστιο οικονομικό δυναμικό τους. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση Μπάιντεν διεύρυνε αυτό το όραμα, υποστηρίζοντας ότι, αν οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που εξομαλύνουν τις σχέσεις ανάμεσα στο Ισραήλ και αρκετά αραβικά κράτη, μπορούσαν να επεκταθούν ώστε να συμπεριλάβουν τη Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες, η περιοχή θα ενσωματωνόταν μέσω εμπορικών διαδρόμων που θα συνέδεαν την Ασία με την Ευρώπη. Οι αραβικές οικονομίες θα έμπαιναν σε τροχιά ταχείας ανάπτυξης, ενώ το Ιράν και οι πελάτες του θα περιθωριοποιούνταν.
Οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ συνεχίζουν να επικαλούνται αυτό το όραμα, παρότι ήταν ένα από τα πρώτα θύματα του πολέμου στη Γάζα. Το Ισραήλ δεν θεωρεί την οικονομική αλληλεξάρτηση και την περιφερειακή ολοκλήρωση ως εγγύηση για την ασφάλειά του, ούτε επενδύει ιδιαίτερα στο ενδεχόμενο μιας πολιτικής λύσης μέσω διαπραγματεύσεων με άλλους περιφερειακούς παράγοντες. Στόχος του είναι να αξιοποιήσει το στρατιωτικό του πλεονέκτημα ώστε να εξαλείψει όλες τις απειλές.
Αυτή η στάση ανησυχεί, όπως είναι φυσικό, την υπόλοιπη περιοχή, η οποία φοβάται ότι, χωρίς αμερικανική παρέμβαση, το Ισραήλ θα συνεχίσει να επιδιώκει μαξιμαλιστικούς στόχους. Ο κυριότερος μπορεί να είναι η «λύση» του μακραίωνου παλαιστινιακού ζητήματος με μονομερή προσάρτηση της Δυτικής Οχθης και της Γάζας και καταναγκαστική εξορία μεγάλου αριθμού Παλαιστινίων που ζουν σε αυτά τα εδάφη. Ωστόσο, μια τέτοια στρατηγική δεν θα αντιμετώπιζε ουσιαστικά τα μακροπρόθεσμα προβλήματα ασφάλειας του Ισραήλ.
Μεταξύ άλλων, η εκδίωξη των Παλαιστινίων και η προσάρτηση της Γάζας και της Δυτικής Οχθης θα έθεταν σε κίνδυνο τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Ισραήλ με διάφορες αραβικές χώρες και θα προκαλούσαν περαιτέρω πολιτική αστάθεια στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, δύο χώρες που διαδραματίζουν εδώ και δεκαετίες καθοριστικό ρόλο στη στρατηγική ασφάλειας του Ισραήλ. Οι δονήσεις από τη Γάζα και τη Δυτική Οχθη θα διαχέονταν, βυθίζοντας την περιοχή στο άγνωστο.
Την θέση της σχετικής ηρεμίας που επικρατεί σήμερα σε μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου θα έπαιρναν συνεχείς κοινωνικές αναταραχές, πολιτικές κρίσεις και εξτρεμιστική βία. Η στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ δεν θα προσέφερε λύση σε αυτά τα προβλήματα. Αντίθετα, η χρήση της στρατιωτικής του ισχύος απλά θα τροφοδοτούσε τη λαϊκή οργή και θα αποδυνάμωνε τα τοπικά καθεστώτα που προσπαθούν να την περιορίσουν.
Η Μέση Ανατολή εισέρχεται λοιπόν σε μια περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας. Το Ισραήλ έχει αποδείξει την ικανότητά του να επιβάλλει τη στρατιωτική του υπεροχή ώστε να εξασφαλίζει τους στρατηγικούς του στόχους, όμως δεν είναι διατεθειμένο να αξιοποιήσει αυτή τη στιγμή προκειμένου να εμπλέξει τους περιφερειακούς παράγοντες στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτικής τάξης, ούτε είναι σε θέση να διατηρήσει την τρέχουσα στρατηγική του επ’ αόριστον. Η ατζέντα του δεν υποστηρίζεται από κανέναν περιφερειακό σύμμαχο, και ήδη πολεμά σε υπερβολικά πολλά μέτωπα και δημιουργεί περισσότερη αστάθεια από ό,τι μπορεί να διαχειριστεί μόνο του.
Οι άραβες σύμμαχοι της Αμερικής ελπίζουν ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα αντιληφθεί τους κινδύνους που ενέχει μια περιφερειακή τάξη επιβεβλημένη από το Ισραήλ. Προς το παρόν, η περιοχή αναζητά τρόπους να αντισταθμίσει τη δύναμη του Ισραήλ, δημιουργώντας συμμαχίες πέρα από πολιτικές και ιδεολογικές γραμμές ρήξης και παράλληλα αναζητώντας υποστήριξη από την Κίνα και τη Ρωσία.
Η σύγκρουση που ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου του 2023 έχει αλλάξει – και συνεχίζει να αλλάζει – τη Μέση Ανατολή σε βάθος. Oμως μπορεί να περάσουν χρόνια μέχρι να γίνoυν σαφή το τελικό αποτέλεσμα και το πλήρες κόστος.