Στον αστερισμό του Αλκιβιάδη

Τη χρονογέφυρα – με όση αυθαιρεσία αυτή συνεπάγεται – χρεώστε τη στο έγκυρο βρετανικό περιοδικό «The Critic». Συγκεκριμένα, στο κομμάτι του Αρμαντ Ντ’ Ανγκούρ που περιγράφει γιατί ο Αλκιβιάδης θα ένιωθε σαν το αθηναϊκό του σπίτι μέσα στη σύγχρονη πολιτική. Προφανώς κομίζει κανείς γλαύκα στην Αθήνα όταν ισχυρίζεται ότι η Ιστορία απεχθάνεται τις συγκρίσεις, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι πιο «ανοιχτή» στις αναλογίες. «Η δημοφιλία, η διπροσωπία και η ακλόνητη αυτοαναφορικότητά του είναι στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παραπομπές σε σύγχρονους πολιτικούς» επισημαίνει ο συγγραφέας και καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Κολέγιο Jesus της Οξφόρδης. Εχει νόημα να κεντρίσουμε τη φαντασία του αναγνωστικού κοινού υπενθυμίζοντας μοτίβα συμπεριφοράς εντός και εκτός των αθηναϊκών τειχών; Για παράδειγμα, τη διαβρωτική επιρροή του ακατέργαστου ναρκισσισμού, ο οποίος μπορεί να παίρνει διαφορετικές μορφές στη δημόσια σφαίρα;

Η αχαλίνωτη υπερέκθεση του Στέφανου Κασσελάκη, ο λαϊκισμός του Αλέξη Τσίπρα και ο αυτοθαυμασμός του Γιάνη Βαρουφάκη υπηρετούν την ίδια φαντασίωση ηγεμονίας που εν μέρει εντοπίζεται στη διαδρομή του Αλκιβιάδη. Θυμάστε το εμπριμέ πουκάμισο του πρώην υπουργού Οικονομικών στη Βουλή; Τα δερμάτινα της μοτοσικλέτας και τη φωτογράφιση στο «Paris Match»;

Τις γυμναστικές επιδείξεις και τα ένα-νούμερο-πιο-στενά ενδύματα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης; Fast rewind στο παρελθόν: «Η μεγάλη γκαρνταρόμπα του», γράφει ο Ντέιβιντ Στάταρντ στη βιογραφία του «Nemesis: Alcibiades and the fall of Athens» (Harvard University Press, 2018), «σχολιαζόταν απ’ όλους στην Αθήνα και ο ίδιος πολύ συχνά εμφανιζόταν να ακολουθείται από θαυμαστές του, μέσα σ’ ένα “σύννεφο” εξεζητημένου αρώματος καθώς φορούσε τα ξεχωριστά σανδάλια του, και να σέρνει τους ακριβούς μοβ χιτώνες του μέσα στη σκόνη ή τη λάσπη, ακόμη και αν κινδύνευαν να καταστραφούν». Πέρα, λοιπόν, από την ιστορία ενός χαρακτήρα – εν μέρει ιστορικού, εν μέρει λογοτεχνικού –, ο Στάταρντ προσφέρει κι ένα παράδειγμα στην τυπολογία των πολιτικών.

«Η βεντέτα της Αθήνας»

Στον δικό της «Αλκιβιάδη» (εκδ. Αστυ, 1995) η σπουδαία Ζακλίν ντε Ρομιγί επικεντρωνόταν στην πολιτική περιπέτεια του υπερφιλόδοξου αθηναίου αριστοκράτη, τη θέση της μέσα στην κλασική Αθήνα και τα συμπεράσματα που μπορούμε να κρατήσουμε για τη σαγήνη που ασκεί ο ναρκισσισμός στην πολιτική ζωή. «Ξέρουμε ότι η ομορφιά [του] συνοδευόταν από χάρη και μεγάλη τέχνη να γοητεύει… Ηξερε να θέλγει ακόμα κι εκείνους που είχε προσβάλει… Με μια διάθεση για μελετημένες προκλητικές εμφανίσεις ο ωραίος Αλκιβιάδης περπατούσε συχνά στην αγορά με μακρύ πορφυρό ένδυμα. Ηταν η βεντέτα, το αγαπημένο παιδί της Αθήνας, εκείνος στον οποίο επιτρέπονταν τα πάντα και καθετί δικό του ήταν αγαπητό. Οι βεντέτες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης είναι για μας ό,τι ήταν για την Αθήνα αυτός ο ωραίος νέος άνδρας, με τη μόνη διαφορά ότι στη μικρή πόλη ο καθένας μπορούσε να τον πλησιάσει και να τον γνωρίσει».

Ο Αλκιβιάδης Κλεινίου Σκαμβωνίδης υπήρξε ένας άνθρωπος με πολλές ιδιότητες. Φίλος του Σωκράτη, μεγαλωμένος υπό την αιγίδα του Περικλή, ατρόμητος στρατιώτης (στη μάχη του Δηλίου το 424 π.Χ έσωσε τον Σωκράτη από πιθανό θάνατο), χαρισματικός στις δημόσιες εμφανίσεις και ομιλίες του, αυτόμολος στρατηγός στη Σπάρτη και στην Ασία όταν έπρεπε να εξασφαλίσει το προσωπικό του συμφέρον – την περίοδο μάλιστα που μια ολόκληρη γενιά των Αθηναίων χανόταν στη Σικελική Εκστρατεία (415-413 π.Χ). Αυτήν που υποστήριξε θερμά ο ίδιος πριν προδώσει την πόλη του πείθοντας τους Σπαρτιάτες να στείλουν τον Γύλιππο να ηγηθεί των Συρακουσίων και να αντεπιτεθεί κατά των Αθηναίων.

Σε ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα χωρία του έκτου βιβλίου της «Ιστορίας» του (Ζ.15, 3-5) ο Θουκυδίδης φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Αλκιβιάδης ασκούσε επιρροή στην Εκκλησία του Δήμου: «Οι συμπολίτες τον είχαν σε μεγάλη υπόληψη, κι ο ίδιος παραδινόταν σε επιθυμίες δαπανηρές, αναντίστοιχες προς την περιουσία του, στη διατήρηση στάβλων και σε άλλα αναλώματα – και αυτό αποτέλεσε αργότερα μία από τις κυριότερες αιτίες για την καταστροφή της Αθήνας. Διότι πολύς κόσμος φοβήθηκε τις πέρα από κάθε μέτρο υπερβολές στην προσωπική ζωή του και τη μεγαλοπραγμοσύνη σε καθετί με το οποίο κάθε φορά καταπιανόταν και πήρε εχθρική στάση απέναντί του, νομίζοντας ότι επεδίωκε να γίνει τύραννος. Και ενώ στη δημόσια σφαίρα χειριζόταν με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα του πολέμου, οι πολίτες δυσανασχετούσαν με την ιδιωτική του ζωή και εμπιστεύθηκαν τις υποθέσεις της πόλης σε άλλους, και με αυτό την οδήγησαν ύστερα από λίγο στην καταστροφή» («Θουκυδίδη Ιστορία», Εισαγωγή – Μετάφραση – Σημειώσεις Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, εκδόσεις Πόλις).

Ο πολιτικός ναρκισσισμός

Υπερβολές, υπερέκθεση, υπεροπλία επικοινωνιακή. Οντως αρκετοί σύγχρονοι πολιτικοί θα αισθάνονταν άνετα με το παράδειγμα του Αλκιβιάδη – πλην, όμως, μεσολαβούν οι ιστορικές συνθήκες και ο τρόπος με τον οποίο ο καθένας και η καθεμία προσαρμόζει το «manual» του πολιτικού ναρκισσισμού ώστε να λειτουργήσει υπέρ του. Από τον Ντόναλντ Τραμπ και τον Μπέμπε Γκρίλο έως την Τζόρτζια Μελόνι και τον Χαβιέρ Μιλέι της Αργεντινής. Πόσοι, αλήθεια, θα αναγνώριζαν τον εαυτό τους κοιτάζοντας την άβυσσο της πολιτικής ιστορίας; Η Ντε Ρομιγί έχει ορισμένες υποδείξεις: «Βρίσκει γύρω από το λίκνο του, αν μπορούμε να πούμε, καθετί που προσφέρει το χρήμα για μια σταδιοδρομία – από μια λαμπρή παιδεία με τις καλύτερες πνευματικές προσωπικότητες ως τα διαφορετικά μέσα δράσης που είναι απαραίτητα για την επιτυχία σε κάθε δημοκρατία… Θα πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση για τον πλούτο του. Ξόδευε τόσο πολλά, ώστε είχε πάντοτε μεγάλη ανάγκη από χρήματα. Διατηρούσε έναν πολυτελή στάβλο με άλογα για αρματοδρομίες. Του άρεσε επίσης να έχει καλό όνομα στον κόσμο. Ανελάμβανε τριηραρχίες και χορηγίες – δηλαδή τα έξοδα μιας τριήρους ή μιας παράστασης».

Για το τέλος η κορυφαία γαλλίδα ελληνίστρια κρατούσε μια ιστορία ανεκδοτολογικής φύσεως. Αλλά έστω κι έτσι, ποιος θα ήθελε να καταστρέψει μια ιστορία χάριν της ιστοριογραφικής πιστότητας;

«Ο Αλκιβιάδης είχε έναν πανάκριβο σκύλο που του έκοψε την ωραιότατη ουρά. Κατάπληξη και αποδοκιμασία! Εκείνος όμως είναι ενθουσιασμένος: “Γίνεται, λοιπόν, ό,τι εγώ θέλω. Γιατί θέλησα να κάνω τους Αθηναίους να μιλούν για αυτό”. Γιατί; Επειδή του αρέσει να μιλούν για αυτόν; Επειδή του αρέσει να τραβάει την προσοχή; Βεβαίως, αλλά όχι μόνο. Ο Αλκιβιάδης έχει πάντοτε ένα σχέδιο στον νου του, όπως και κάτι άλλο που θέλει να ξεχαστεί. Και συμπληρώνει: “Θέλησα να κάνω τους Αθηναίους να μιλούν για αυτό μόνο και να μη λένε τίποτ’ άλλο πιο κακό για μένα”». Σαν να λέμε ότι ζητείται από έναν πολιτικό αρχηγό το πόθεν έσχες του και εκείνος δημοσιοποιεί ένα Excel. Δεν εξακριβώνεται το «πόθεν», αλλά τουλάχιστον οι Αθηναίοι δεν έχουν να ασχοληθούν με κάτι χειρότερο από αυτό. Και το timing για την αξιωματική αντιπολίτευση είναι γεμάτο από «χειρότερα».