4η βιομηχανική επανάσταση: Ουραγοί ή πρωτοπόροι;
Σύμφωνα με έρευνα του Στάνφορντ, τον τελευταίο χρόνο οι νομοθετικές τροπολογίες για την Τεχνητή Νοημοσύνη στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 50%. Αντιστοίχως, οι επενδύσεις στον τομέα έχουν οκταπλασιαστεί σε σχέση με το 2022. Ταυτόχρονα τομείς όπως η Αεροδιαστημική, η Κρυπτογραφία και η Βιοτεχνολογία παρουσιάζουν επίσης ιδιαίτερη ανάπτυξη – οικονομική και ερευνητική. Αναμφισβήτητα, η καθιέρωση του Διαδικτύου ως αναπόσπαστου κομματιού της ζωής μας έχει αλλάξει τους οικονομικούς συσχετισμούς παγκοσμίως. Ετσι όλα τα κράτη καλούνται όχι απλά να προσαρμοστούν αλλά και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που γεννά η ραγδαία αυτή τεχνολογική ανάπτυξη και να σχεδιάσουν πολιτικές για πιθανούς κινδύνους που εγκυμονεί.
Στο πλαίσιο της θεσμοθέτησης των κανόνων και πολιτικών αυτών, αναγκαίο είναι να απαντήσει το εκάστοτε κράτος στην ερώτηση «Για ποι@ αναπτύσσεται η τεχνολογία»; Ο νεοφιλελευθερισμός, για παράδειγμα, έχει δώσει τη δική του απάντηση. Για το κέρδος, σαν υποβοηθητικό εργαλείο της ελεύθερης αγοράς. Στον αντίποδα, η προοδευτική Αριστερά προσεγγίζει την τεχνολογία ως μέσο που συμβάλλει στην κοινωνική ευημερία, αυξάνοντας την ασφάλεια και υγεία στην εργασία και μειώνοντας τον απαιτούμενο χρόνο εργασίας και σε κάθε βιομηχανική επανάσταση η διχοτόμηση στις ιδεολογίες αυτές ήταν ορατή. Είναι σημαντικό πως η 4η βιομηχανική επανάσταση θα επηρεάσει δυσανάλογα περισσότερα επαγγέλματα σε σχέση με τις προηγούμενες, ενώ θα καθιστά μη εφικτή για ένα ψηφιακά αναλφάβητο άτομο τη συμμετοχή του σε πληθώρα υπηρεσιών και παροχών μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Η τεχνολογία, χωρίς ένα υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για τον εκδημοκρατισμό της (καθολική προσβασιμότητα των πολιτών), θα εντείνει τις ανισότητες (γεωγραφικές, οικονομικές, γνωσιακές). Για αυτό και σε ό,τι αφορά τον εν δυνάμει κοινωνικό αντίκτυπο της τεχνολογίας απαιτείται ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για ηθική εφαρμογή της.
Αν η χώρα μας θέλει να μη μείνει παρατηρητής των εξελίξεων οφείλει να θεσμοθετήσει κανόνες τόσο για να ρυθμίσει τους παραπάνω τομείς, αλλά και για να πρωτοπορήσει σε αυτούς.
Αναμφίβολα, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα προς την ενσωμάτωση βασικών – και αυτονόητων πλέον – τεχνολογιών στη λειτουργία του κράτους. Μέτρα όπως η ψηφιοποίηση του κράτους, η επένδυση στη δημιουργία υπερυπολογιστών (Δαίδαλος) και η δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος μπορούν να συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων στις σημαντικές πρωτοβουλίες, στις οποίες θα πρέπει να επενδύσουμε ακόμα περισσότερο. Δυστυχώς, όμως, η παρούσα κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί στην κατανάλωση των παραπάνω τεχνολογιών και όχι στην υποστήριξη και δημιουργία δομών για παραγωγή τους από ελληνικές εταιρείες – ένα πρόβλημα που θα βρούμε σύντομα μπροστά μας.
Μια μελλοντική προοδευτική κυβέρνηση θα χρειαστεί να δώσει ριζοσπαστικές λύσεις, αναδιαρθρώνοντας το οικοσύστημα τεχνολογικής ανάπτυξης, βάζοντας στο επίκεντρό του την παραγωγή/δημιουργία τεχνολογίας από ελληνικές επιχειρήσεις στον αντίποδα της κατανάλωσης των τεχνολογικών προϊόντων ξένων κολοσσών. Μέσω της ενίσχυσης προγραμμάτων χρηματοδότησης, τη θέσπιση ισχυρών φορολογικών κινήτρων και τη δημιουργία συνδέσμων μεταξύ του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου και της καινοτομίας, το κράτος θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει παραγωγικά το ερευνητικό κεφάλαιο που ήδη διαθέτει. Μόνο φέτος το 10% των παρουσιάσεων στο μεγαλύτερο συνέδριο Τεχνητής Νοημοσύνης (ICLR 2024) είχε έλληνες συγγραφείς (κυρίως αποφοίτους ΕΜΠ).
Φυσικά, ο τεχνολογικός μετασχηματισμός της χώρας δεν πρέπει να απευθυνθεί μόνο σε όσους την επιλέγουν ως αντικείμενο απασχόλησης. Στοχεύοντας στην αποκέντρωση και στον εκδημοκρατισμό της τεχνολογικής ανάπτυξης, η νέα προοδευτική κυβέρνηση πρέπει να λύσει το πρόβλημα του τεχνολογικού αναλφαβητισμού, εισάγοντας μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και διά βίου ψηφιακή επιμόρφωση. Ταυτόχρονα, σε μια κοινωνία που βασίζεται στην τεχνολογία, είναι επιτακτική ανάγκη για διασφάλιση της ηθικής χρήση της. Για αυτό και απαιτείται εκπαίδευση σε μαθήματα της ηθικής επιστήμης και της νομικής σε όσους θα εργαστούν σε τεχνολογικούς τομείς.
Εύλογο είναι λοιπόν το ερώτημα πώς η χώρα μας μπορεί να προλάβει αλλά και να σχεδιάσει επιτυχώς τα παραπάνω. Αρκεί πολιτειακά μια δομή όπως η υπάρχουσα Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας στο υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων για να καλύψει τα διαρκώς οξυνόμενα κενά; Μπορεί να εξασφαλίσει τα νομοθετικά πλαίσια για τον εκδημοκρατισμό της τεχνολογίας, την αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης ή την ενίσχυση της καινοτομίας;