«Οι ακροδεξιοί δεν έχουν αλλάξει. Απλώς κρύβουν τον αντιευρωπαϊσμό τους»
Η Ακροδεξιά αναπτύσσεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, λέει η Μάρτα Λόριμερ, fellow στην Ευρωπαϊκή Πολιτική στο London School of Economics και ειδικός στην Ακροδεξιά, το βιβλίο της οποίας «Η Ευρώπη ως ιδεολογικός πόρος: Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και νομιμοποίηση της Ακροδεξιάς» (εκδόσεις Oxford University Press) κυκλοφορεί σύντομα. Θυμίζει μάλιστα πως τη δεκαετία του ’80 ο πατέρας της Μαρίν Λεπέν, ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, παραπονιόταν ότι τα άλλα κόμματα του έκλεβαν τις ιδέες του για τη μετανάστευση. Πιστεύει ότι η σημερινή κατάσταση είναι ανησυχητική αλλά όχι πάρα πολύ ακόμη. Οτι καλύπτουν τον αντιευρωπαϊσμό τους επειδή θεωρούν ότι «μπορούν να αλλάξουν την Ευρωπαϊκή Ενωση εκ των έσω». Εκείνο που πρέπει να παρακολουθούμε στενά, λέει, είναι ο τρόπος που επηρεάζουν «τους πολίτες που αισθάνονται στο περιθώριο και την ατζέντα των άλλων κομμάτων».
Η Ακροδεξιά αναπτύσσεται τον 21ο αιώνα σταθερά. Ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι για αυτό;
Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για την άνοδο της Ακροδεξιάς, αλλά γενικά υπάρχουν τρεις λόγοι. Από την πλευρά της ζήτησης, αυτά τα κόμματα προσελκύουν έναν αυξανόμενο αριθμό ψηφοφόρων που έχουν πολιτιστικές και οικονομικές ανησυχίες για τη μετανάστευση ή/και αισθάνονται ότι έχουν μείνει στο περιθώριο από τα παραδοσιακά κόμματα και τους πολιτικούς. Από την πλευρά της προσφοράς, τα ακροδεξιά κόμματα γίνονται όλο καλύτερα στην οργάνωση και την κινητοποίηση πληθυσμιακών ομάδων που έχουν παράπονα. Τέλος, τα ακροδεξιά κόμματα «κανονικοποιούνται», εμφανίζονται ως κανονικά ολοένα και περισσότερο – θεωρούνται πλέον αποδεκτά στοιχεία των κομματικών συστημάτων και οι ιδέες τους έχουν απλωθεί καθώς αναγκάζουν παραδοσιακά κόμματα να υιοθετήσουν θέματα από την ατζέντα τους. Αυτό γίνεται διότι κυρίως τα κόμματα εξουσίας, συχνά προσπαθώντας να επαναφέρουν τους ψηφοφόρους τους από την Ακροδεξιά, άρχισαν να αντιγράφουν αυτές τις ιδέες ή/και να εφαρμόζουν πολιτικές τις οποίες υποστήριζε η Ακροδεξιά.
Τα κόμματα που κάποτε θεωρούνταν περιθωριακά γίνονται όλο και πιο δημοφιλή, και μάλιστα ανέρχονται στην εξουσία στην Ιταλία, τη Φινλανδία ή την Ουγγαρία. Μήπως και τα παραδοσιακά κόμματα δεν κάνουν κάτι σωστά;
Τα κυρίαρχα κόμματα φαίνεται όντως να μην μπορούν να προσελκύσουν τους ψηφοφόρους τόσο καλά όσο αυτοί. Οι ψηφοφόροι δείχνουν να έχουν αποστασιοποιηθεί από τα παραδοσιακά κόμματα και είναι γενικά πιο ανοιχτοί στην αλλαγή από ό,τι ήταν στο παρελθόν.
Πώς μπορούν τα πρόσφατα αποτελέσματα των ευρωεκλογών να αλλάξουν το πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη και τον κόσμο;
Μεγάλο μέρος της απάντησης εξαρτάται από το πώς θα ανταποκριθούν τα κυρίαρχα κόμματα. Εάν ερμηνεύσουν το αποτέλεσμα ως ότι οι πολίτες θέλουν περισσότερες συντηρητικές ή ακόμα και ακροδεξιές πολιτικές, τότε θα δούμε μια στροφή προς τα δεξιά.
Οι επιπτώσεις της ανόδου της Ακροδεξιάς θα μπορούσαν να είναι εκτεταμένες σε πολιτικές όπως η μετανάστευση, το περιβάλλον κ.λπ. Πώς θα επηρεάσει η Ακροδεξιά τις πολιτικές αποφάσεις στην Ευρώπη;
Είναι απίθανο να έχουν άμεσο αντίκτυπο στην πολιτική επειδή δεν έχουν τους αριθμούς για να το επιβάλουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, μπορούν να επηρεάσουν έμμεσα αυτό που κάνουν οι έχοντες την εξουσία – να πιέζουν για να δουν τα θέματα που τους απασχολούν στην κεντρική ατζέντα, να κινητοποιούν όσους θεωρούν ότι έχουν τεθεί στο περιθώριο από την εξουσία κ.λπ. Ξέρετε, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Από τη δεκαετία του ’80 θυμόμαστε ότι ο τότε ηγέτης της Ακροδεξιάς στη Γαλλία, ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, παραπονιόταν ότι τα παραδοσιακά κόμματα του έκλεβαν τις ιδέες για το Μεταναστευτικό.
Ορισμένα ακροδεξιά κόμματα είναι ευρωσκεπτικιστικά, άλλα διατηρούν άλλη στάση. Μπορούμε να μιλήσουμε για ένα ομοιογενές ακροδεξιό κίνημα σε όλη την Ευρώπη ή όχι;
Οχι. Εχουμε ακροδεξιές ομάδες που μοιράζονται παρόμοιες ιδέες, αλλά δεν είναι ομοιογενείς, ούτε απαραίτητα πολύ καλές στη συνεργασία μεταξύ τους. Βέβαια, βελτιώνονται όλο και περισσότερο σε αυτό, αλλά υπάρχουν ακόμα τομείς όπου έχουν σημαντικές διαφωνίες, οι οποίες τους δυσκολεύουν να συνεργαστούν.
Τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα προσπαθούν, πλέον, να δείχνουν λιγότερο ακραία για να έχουν πολιτικά κέρδη. Εγκαταλείπουν πραγματικά τις ακραίες θέσεις τους ή απλώς έτσι φαίνεται για να προσελκύσουν ψηφοφόρους;
Σε πολλές περιπτώσεις, δεν είναι. Για παράδειγμα, ο Εθνικός Συναγερμός στη Γαλλία άλλαξε το όνομά του αλλά δεν άλλαξε πολύ τις θέσεις του. Ακόμα και η περίφημη μετριοπάθεια της Τζόρτζια Μελόνι είναι περισσότερο στο πώς συμπεριφέρεται διεθνώς παρά στις πολιτικές που εφαρμόζει σε εθνικό επίπεδο. Στην πραγματικότητα τα κόμματα αυτά είναι βαθιά αντιευρωπαϊκά διότι θέλουν ισχυρά κράτη, αλλά σταδιακά υιοθετούν μικρά στοιχεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης διότι πιστεύουν πως μπορεί να αλλάξουν την Ευρωπαϊκή Ενωση εκ των έσω. Υπάρχει και κάτι άλλο. Αν κοιτάξουμε τις θέσεις των ακροδεξιών, δεν έχουν αλλάξει πολύ. Είναι πολλά από τα παραδοσιακά κόμματα που έχουν στραφεί προς τα δεξιά και κάνουν τους ακραίους να δείχνουν λιγότερο ακραίοι.
Υπάρχουν αντιφάσεις. Τα ακροδεξιά κόμματα με έντονη αντιεβραϊκή ρητορική στο παρελθόν, όπως το κόμμα της Λεπέν, φαίνεται τώρα να προσπαθούν να χτίσουν γέφυρες με το Ισραήλ ή τις εβραϊκές κοινότητες στη χώρα τους.
Οι αντισημιτικές θέσεις τους έχουν αλλάξει με τον καιρό. Επειδή επιδιώκουν να ανέβουν στην εξουσία, έχουν αποφασίσει να υποστηρίξουν το Ισραήλ αντί οποιαδήποτε μουσουλμανική χώρα. Η αντίδρασή τους στο Ισλάμ είναι μεγαλύτερη από τον αντισημιτισμό τους. Η Λεπέν, για παράδειγμα, προσπαθεί απεγνωσμένα να φτιάξει γέφυρες με τις εβραϊκές κοινότητες στη Γαλλία. Το κόμμα της Μελόνι μιλάει πια για Ολοκαύτωμα. Από τότε που έβαλαν στο στόχαστρο το Ισλάμ έκρυψαν κάτω από το χαλί τον αντισημιτισμό τους. Ορισμένα ακροδεξιά κόμματα βρίσκουν επίσης τη φύση του Ισραήλ ως «εθνοκράτους» ως έμπνευση.
Βλέπουμε πρόσφατα αρκετές συναντήσεις ακροδεξιών. Γίνεται προσπάθεια να ενωθούν τα ακροδεξιά κόμματα, να υπάρξει συντονισμός ακόμα και πέραν Ευρώπης. Είναι εφικτός ο στόχος αυτός;
Οχι με τη στενή έννοια. Ακόμη δεν μπορούν να ενωθούν σε μια πολιτική δύναμη στο Ευρωκοινοβουλιο, πώς να το κάνουν διεθνώς; Ωστόσο υπάρχουν πλέον πολλές συναντήσεις ακροδεξιών από Ευρώπη και ΗΠΑ, στις οποίες κάποιες φορές συμμετέχουν και εκπρόσωποι του αμερικανικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Θα τους βοηθήσουν οι συναντήσεις αυτές, αλλά δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια Λαϊκιστική Διεθνή. Η λογική πίσω από αυτές τις συναντήσεις είναι δημόσιες σχέσεις. Δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι μπορούν να συνεργαστούν. Οπότε ας μην ανησυχούμε πολύ. Ας ανησυχούμε όμως. Κάποια κόμματα είναι σε κυβερνήσεις, θα είναι στο Ευρωκοινοβούλιο, θα μπορούν να διαμορφώνουν την πολιτική, ιδιαίτερα εάν άλλα κόμματα αντιγράφουν ιδέες τους. Και ας τα παρακολουθούμε στενά.