6+1 διαφορές ανάμεσα στους αρχαίους και τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες
Οι γυναίκες, οι διάσημες φίρμες αθλητικών ρούχων, τα μετάλλια και η αφή της φλόγας δεν ήταν παρόντα στη σημαντικότερη και πλέον δημοφιλή αθλητική διοργάνωση της αρχαιότητας, στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Επτά ήταν οι βασικές διαφορές ανάμεσα σε όσα συνέβαιναν πριν από 28 αιώνες στην Ελλάδα και όσα συμβαίνουν σήμερα στο Παρίσι
1 Από τα στεφάνια ελιάς στα συμβόλαια εκατομμυρίων δολαρίων
Ενας και μόνο νικητής αναδεικνυόταν σε κάθε αγώνισμα στην αρχαιότητα. Δεν αναγνωριζόταν ο δεύτερος ή ο τρίτος, όπως επίσης κανείς, ούτε ο πρώτος, δεν έφευγε με ένα μετάλλιο κρεμασμένο στο στήθος του. Για τη νίκη τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες ανταμείβονταν με έναν κότινο, ένα κλαδί, δηλαδή, αγριελιάς. Οχι όμως από την πρώτη Ολυμπιάδα, του 776 π.Χ. Το πρώτο έπαθλο των αθλητών των πρώτων πέντε διοργανώσεων ήταν ένα μήλο, εξ ου και οι αγώνες ονομάζονταν μηλίτες. Στην έκτη Ολυμπιάδα, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ο βασιλιάς των Ηλείων Ιφιτος έλαβε χρησμό από το Μαντείο των Δελφών και ο καρπός της μηλιάς αντικαταστάθηκε από τον κότινο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν στεφανίτες.
Ενα απλό στεφάνι ελιάς ήταν το έπαθλο των νικητών στην αρχαιότητα
Στην αρχαιότητα επίσης μια νίκη δεν συνοδευόταν από συμβόλαια που ζαλίζουν και έσοδα από διαφημίσεις και επιχειρήσεις, όπως συμβαίνει συχνά στην εποχή μας ιδιαιτέρως για τους νικητές σε δημοφιλή αθλήματα. Δεν σημαίνει όμως ότι οι ολυμπιονίκες δεν είχαν και υλικά οφέλη από τις νίκες τους, όπως η διά βίου δωρεάν σίτιση, η απαλλαγή από την καταβολή φόρων, αλλά και χρηματικά έπαθλα.
2 Από τον αγώνα δρόμου στα 310 αγωνίσματα
Για περίπου μισό αιώνα και συγκεκριμένα κατά τις πρώτες 12 διοργανώσεις της αρχαιότητας το στάδιον αποτελούσε το μοναδικό αγώνισμα, το οποίο και συνέχισε να θεωρείται ως το πλέον σημαντικό σε όλη την ιστορία των αγώνων. Επρόκειτο για αγώνα δρόμου μήκους ενός σταδίου, περί τα 192 μ. για την Ολυμπία, καθώς σε κάθε πόλη-κράτος το μήκος του σταδίου διέφερε. Ο τελικός νικητής του συγκεκριμένου αγωνίσματος μπορούσε επίσης να δώσει το όνομά του στην Ολυμπιάδα που συμμετείχε. Εως το τέλος της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων ο αριθμός των αγωνισμάτων είχε ανέλθει στα 18, τα οποία και διεξάγονταν σε διάστημα πέντε ημερών.
3 Ο Μαραθώνιος δεν ήταν αρχαίο ολυμπιακό άθλημα
Μπορεί ο Μαραθώνιος να είναι ένα από τα πλέον δημοφιλή μαζικά αθλήματα και να έχει αποτελέσει βασικό πυλώνα στην έκρηξη του δρομικού κινήματος παγκοσμίως. Μπορεί να συνδέεται άμεσα με την αρχαία Ελλάδα και με ένα ιστορικό γεγονός: τη διαδρομή που έκανε ο αθηναίος οπλίτης το 490 π.Χ. από το πεδίο της μάχης του Μαραθώνα, κατά την οποία κατατροπώθηκαν οι Πέρσες, ως το άστυ για να μεταφέρει το μήνυμα της νίκης και να ξεψυχήσει.
Ο πρωταθλητής Χαρίλαος Βασιλάκος, ο πρώτος νικητής του σύγχρονου αγωνίσματος του Μαραθωνίου και ο πρώτος μαραθωνοδρόμος που τερμάτισε στο Καλλιμάρμαρο στο πανελλήνιο πρωτάθλημα που διεξήχθη λίγο πριν απ’ τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896
Ο αγώνας αντοχής ωστόσο των 42.195 μ. δεν αποτελούσε αγώνισμα των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα. Βασίστηκε σε μια ιδέα του γάλλου γλωσσολόγο και ελληνιστή Μισέλ Μπρεάλ, την οποία «αγκάλιασε» και ο ιδρυτής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, Πιερ ντε Κουμπερτέν και εμφανίστηκε κατά τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες που διεξήχθησαν το 1896 στην Αθήνα. Ο δόλιχος δρόμος ήταν ο μεγαλύτερος σε απόσταση αγώνας δρόμου για έναν αρχαίο αθλητή που αντιστοιχούσε σε 7 έως 20 στάδια, δηλαδή σε απόσταση μεταξύ 1.300 μ. και 3.800 μ.
4 Μια φλόγα που δεν ταξίδευε στον κόσμο
Σήμερα, η αφή της Ολυμπιακής φλόγας βρίσκεται στο επίκεντρο της τελετής έναρξης των Αγώνων. Ομως τόσο η τελετή της αφής που πραγματοποιείται στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ολυμπίας όσο και η λαμπαδηδρομία που ακολουθεί με στόχο η φλόγα να φτάσει στον τόπο διεξαγωγής των Αγώνων δεν πραγματοποιούνταν αντιστοίχως στην αρχαιότητα. Το λιτό τελετουργικό που πραγματοποιείται στον βωμό του ναού της Ηρας με την πρωθιέρεια να απευθύνει επίκληση στον θεό Απόλλωνα για να ανάψει τη δάδα με την παρέμβαση ενός κοίλου κατόπτρου πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1936 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου.
Το γεγονός ότι η διπλή αυτή διαδικασία – της αφής και της λαμπαδηδρομίας – δεν είχε εφαρμογή στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει και καμία διασύνδεση με αυτούς. Ιερή φλόγα έκαιγε καθ’ όλη τη διάρκεια των Αγώνων στον βωμό της Εστίας, όπως και στους βωμούς του Δία και της Ηρας.
5 Από τη «στρατιωτική» Ηλιδα στο σέξι Ολυμπιακό χωριό
Μπορεί οι φήμες για όσα συμβαίνουν πίσω από τις κλειστές πόρτες του Ολυμπιακού χωριού να οργιάζουν και η δωρεάν διανομή προφυλακτικών να έχει καθιερωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στις διοργανώσεις, ωστόσο στην αρχαιότητα οι αθλητές δεν απολάμβαναν στην τελική φάση της προετοιμασίας τους, όπως φαίνεται, τις χαρές της σεξουαλικής ζωής.
Οι υποψήφιοι αθλητές κατά τον μήνα που προηγούνταν των Αγώνων όφειλαν να μένουν στην Ηλιδα, όπου μαρτυρείται ότι ίσχυε στρατιωτική πειθαρχία. Ακολουθούσαν εντατικό πρόγραμμα προπόνησης και οι υπεύθυνοι των Αγώνων καθόριζαν ποιοι θεωρούνταν ικανοί να είναι παρόντες στη διοργάνωση και ποιοι όχι. Ταυτοχρόνως οι υποψήφιοι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να μετρήσουν τις δυνάμεις τους συγκριτικά με τους αντιπάλους τους και αν έκριναν πως δεν ήταν επαρκώς προετοιμασμένοι να τους αντιμετωπίσουν μπορούσαν να αποχωρήσουν χωρίς η απόφασή τους να θεωρείται επονείδιστη.
Παναθηναϊκός μελανόμορφος αμφορέας του 530 π.Χ. από τον ζωγράφο Ευφίλητο που απεικονίζει αγώνα δρόμου
Ωστόσο η σκληρή προπόνηση και η αγωνία της πρόκρισης δεν σημαίνει πως ήταν αρκετές για να καταπνίξουν το βασικό ένστικτο των αθλητών, οι οποίοι απέφευγαν να εκτονωθούν σεξουαλικά και με σύσταση των προπονητών τους ώστε να έχουν καλύτερες επιδόσεις. Και για να μην υποκύψουν στον πειρασμό φέρονταν να τοποθετούν «μολύβδινα βάρη στα γεννητικά τους όργανα, ελπίζοντας ότι το κρύο και το βάρος του μετάλλου θα μετρίαζαν τις επιθυμίες τους», όπως αναφέρει ο συγγραφέας Τόνι Περοτέ στο βιβλίο του «Οι Γυμνοί Ολυμπιακοί Αγώνες: Η Αληθινή Ιστορία των Αρχαίων Αγώνων».
6 Πρόστιμο με τη μορφή του Διός
Αφαίρεση μεταλλίου, αποκλεισμός από μελλοντικές διοργανώσεις, κυρώσεις από την Εθνική και τις διεθνείς ομοσπονδίες, ακόμη και χρηματικό πρόστιμο μπορεί να επιβληθεί σε έναν αθλητή που παραβιάζει τους κανονισμούς κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στη σύγχρονη εποχή.
Οι μάρτυρες των ποινών παραβίασης των κανόνων στην αρχαιότητα στέκουν στην είσοδο του σταδίου της αρχαίας Ολυμπίας. Είναι οι 16 βάσεις από τις λεγόμενες Ζάνες, από τα αγάλματα που αφιερώνονταν στο ιερό του Διός με τα χρηματικά πρόστιμα που επέβαλλαν οι Ελλανοδίκες στους παραβάτες.
Δημιουργίες σπουδαίων καλλιτεχνών, οι Ζάνες ήταν χάλκινα αγάλματα του Διός που δεν έχουν σωθεί σε αντίθεση με τις βάσεις τους στις οποίες ήταν χαραγμένο το όνομα και η πόλη καταγωγής του παραβάτη. Θεωρούνταν ιδιαιτέρως ατιμωτική η τοποθέτηση ενός τέτοιου αγάλματος τόσο για τον αθλητή όσο και για τον τόπο του, καθώς η θέση του ήταν περίοπτη, ώστε να λειτουργεί αποτρεπτικά για μελλοντικούς παραβάτες. Το αρχαιότερο ανάθημα-τιμωρία στον Δία ανεγέρθηκε στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. από τον θεσσαλό πυγμάχο Εύπωλο με την κατηγορία ότι δωροδόκησε τους αντιπάλους του για να στεφθεί νικητής. Ποινή, ωστόσο, επιβλήθηκε και στους συναθλητές του που υπέκυψαν στην πρόταση συναλλαγής.
7 Χωρίς φίρμες στον στίβο
Η περιβολή ενός αθλητή στους σημερινούς Αγώνες συνδέεται τις περισσότερες φορές με την προβολή των χορηγών του. Ρούχα και παπούτσια αποτελούν χώρους διαφήμισης, καθώς ο εξοπλισμός των δημοφιλών αθλητών ασκεί μεγάλη επιρροή σε εκατομμύρια φιλάθλους.
«Δε χρειάζεται να είσαι χρυσός νικητής για να το φορέσεις». Μήνυμα πάνω σε προφυλακτικό από αυτά που διανεμήθηκαν στους διαμένοντες στο Ολυμπιακό Χωριό
Στην αρχαιότητα ωστόσο οι αθλητές αγωνίζονταν γυμνοί, τόσο για να αναδείξουν τη σωματική τους διάπλαση όσο και για να μην εμποδίζονται κατά την εκτέλεση των αγωνισμάτων. Η γυμνή εμφάνιση των αθλητών δεν ίσχυε από τις πρώτες διοργανώσεις, στις οποίες έπρεπε να έχουν γυμνά πόδια, αλλά να φορούν ένα περίζωμα. Το περίζωμα αυτό φαίνεται ότι ενοχλούσε τον Ορσιππο από τα Μέγαρα, ο οποίος ενώ έτρεχε στον αγώνα του σταδίου, το αφαίρεσε. Στέφθηκε νικητής το 720 π.Χ. και προς τιμήν του οι Αγώνες έγιναν γυμνικοί.
Γυμνοί έπρεπε να είναι και οι γυμναστές, όχι μόνο για να έχουν επίσης πολύ καλό σώμα και να αποτελούν παράδειγμα για τους αθλητές, αλλά και προς αποφυγή επανάληψης του περιστατικού με την Καλλιπάτειρα, η οποία θέλοντας να καμαρώσει τον γιο της μεταμφιέστηκε σε γυμναστή, αλλά αποκαλύφθηκε η απάτη της όταν πανηγύρισε ενθουσιασμένη για τη νίκη του.