Από το ζιβάγκο στο life style

Του Ηλία Τσαουσάκη

Τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ σηματοδοτούν μια εποχή σημαντικών πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών στην Ελλάδα. Από την ίδρυσή του το 1974 και, φυσικά, με την άνοδό του στην εξουσία το 1981, το ΠΑΣΟΚ επηρέασε καταλυτικά την πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Ενα παλιρροϊκό κύμα που σάρωσε τα πάντα στο πέρασμά του. Κυβέρνησε τη χώρα συνολικά 22 χρόνια, αλλά ο βαθμός επιρροής του στην ελληνική κοινωνία ήταν πολλαπλάσιος και εξακολουθητικός.

Με τη γέννησή του το 1974, εξέφρασε συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες για εκδημοκρατισμό, συμμετοχή στα κοινά, κοινωνική κινητικότητα, πολιτιστική έκφραση, αλλά και μια έντονη επιθυμία εξωστρέφειας και λαϊκότητας που χρόνο με τον χρόνο μεγάλωνε. Κυρίαρχος της πολιτικής κουλτούρας του ΠΑΣΟΚ ήταν η ηγετική μορφή του Ανδρέα Παπανδρέου, χαρισματικός ηγέτης, και προσωπικότητα έντονων αντιφάσεων. Διανοούμενος, κοσμοπολίτης και λαϊκός μαζί, ένας καθολικός influencer της εποχής που επηρέαζε με κάθε του κίνηση και γοήτευε τα πλήθη. Το ζιβάγκο, το ζεϊμπέκικο που χόρευε, οι προσωπικές του επιλογές, γεννούσαν αισθητικά πρότυπα και τον καθιστούσαν έναν ισχυρό ηγέτη που συνομιλούσε απευθείας με τον λαό.

Με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 και την κοινωνική κινητικότητα που ακολούθησε, καθώς και τη συγκρότηση μιας νέας μεσαίας τάξης, δημιουργήθηκαν κατακλυσμιαίες πολιτισμικές αλλαγές. Η κατανάλωση έγινε σύμβολο κοινωνικής επιτυχίας και οικονομικής ανόδου. Το lifestyle από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 άρχισε σταδιακά να γίνεται κυρίαρχο, συμβολίζοντας μια επίπλαστη, όπως αποδείχθηκε, οικονομική ευημερία, υποσχόμενο πολύ περισσότερα από όσα μπορούσε το ίδιο το σύστημα να προσφέρει. Η εικόνα του «νεόπλουτου Ελληνα» άρχισε να κυριαρχεί. Και αν στη δεύτερη περίοδο του ΠΑΣΟΚ από το 1996 και μετά ο λαϊκισμός υποχωρεί, ο καταναλωτισμός, το lifestyle και ο ατομικισμός δημιουργούν νέα αισθητικά πρότυπα που αφήνουν το αποτύπωμά τους και σε αυτή την εποχή.

Η αισθητική των χρόνων του ΠΑΣΟΚ συνδέθηκε άμεσα με την ενίσχυση της λαϊκής κουλτούρας. Η στρατηγική του ΠΑΣΟΚ, στη διαμόρφωση ενός ισχυρού και παρεμβατικού κράτους, είχε άμεση επίδραση και στον πολιτισμό, δημιουργώντας και σε αυτό το πεδίο πολλά και αντιφατικά αποτελέσματα. Το ΠΑΣΟΚ από την ίδρυσή του έφερε μαζί του νέα σύμβολα, νέα γλώσσα και έναν έντονο ριζοσπαστισμό που επηρέασε άμεσα ή έμμεσα την αισθητική της εποχής.

Η αισθητική για το ΠΑΣΟΚ λειτούργησε και ως εργαλείο πολιτικής νομιμοποίησης και επιβολής σε ολόκληρη την πορεία του. Τα ίδια του τα στελέχη άλλαξαν τον κανόνα του συντηρητικού πολιτικού των προηγούμενων δεκαετιών. Ντύνονταν και μιλούσαν διαφορετικά. Στην πολιτική επικοινωνία, άλλαξαν ριζικά τους όρους με τη χρήση συμβόλων, ισχυρών λέξεων και απλών, κατανοητών μηνυμάτων, τα οποία ενεργοποιούσαν ένα αίσθημα εθνικής περηφάνειας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Παρήχθη μια λαϊκή γλώσσα που όμως, με τον καιρό, μετατράπηκε σε έναν ακραίο λαϊκισμό που κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’80, με το πολύπλοκο φαινόμενο του αυριανισμού να συνοψίζει μια συνολική στάση απέναντι στην πολιτική και τον πολιτισμό.

Το μόνο σίγουρο είναι, ότι ΠΑΣΟΚ άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του και στην πολιτισμική ζωή της Ελλάδας. Ηταν ένα κόμμα μεγάλων αντιφάσεων, με πολλές θετικές και αρνητικές πτυχές, που χρειάζεται χρόνος και χώρος για να αναλυθούν και να αποτιμηθούν σε βάθος. Τα αισθητικά και πολιτισμικά πρότυπα που ανέδειξε δεν επηρέασαν απλώς την εποχή του, αλλά διαμόρφωσαν γενιές ολόκληρες, καθορίζοντας αξίες και κοινωνικές συμπεριφορές. Παρά τις τεράστιες αντιφάσεις του, η κληρονομιά του παραμένει ζωντανή και αποτελεί σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Ο Ηλίας Τσαουσάκης είναι πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας