Բանաստեղծ Արմեն Դավթյանի 60-ամյակը եւ ընկերների «դավադրությունը»

Բանաստեղծ Արմեն Դավթյանը 2024թ. դեկտեմբերի 23-ին դարձավ 60 տարեկան։ Տարեդարձը նշանավորվեց ընկերների եւ գրչակիցների անակնկալով, որը, ինչպես իրենք բնորոշեցին՝ «դավադրություն էր Արմենի թիկունքում»։ Ծննդյան առթիվ ընկերների նվերն Արմեն Դավթյանին իր՝ «Հազարամյակների եւ օրերի միջով. ընտիր երկեր» գրքի հրատարակումն էր, որն իր մեջ ամփոփում է բանաստեղծի «Նորավանք» եւ «Տեսիլներ մենախցում» ժողովածուները։ Գիրքը հրատարակել է «Նյումեգ» հրատարակչությունը։

«Արմենը թղթի վրա չէր գրում, այլ՝ արտասանելով»

Ընկերների եւ իր ստեղծագործությունների սիրահարների հետ բանաստեղծի հանդիպումը տեղի ունեցավ «Զանգակ» գրատանը։ Հանդիպումը վարող լրագրող Աննա Իսրայելյանը, որը նաեւ Արմեն Իսրայելյանի համակուրսեցին է, ասաց, որ ամիսներ շարունակ բանաստեղծից գաղտնի, իր մեջքի հետեւում «դավեր են նյութել» նրա ընկերները։

«Երկերը հրատարակելու գաղափարը եղել է Արտակ Ապիտոնյանինը։ Արտակն ասաց՝ «շուտով Արմենի 60-ամյակն է լինելու, եկեք ընկերներով նրա բանաստեղծությունների ժողովածուն որպես նվեր հրատարակենք»։  Ընկերներից երկուսը՝ Վահագն Աթաբեկյանը եւ Տիգրան Պասկեւիչյանը, որոշեցին, որ դա հենց իրենց նվերը պետք է լինի»,- պատմեց Աննա Իսրայելյանը։

«Կարծում եմ՝ ամեն բան կեղծ կլիներ, եթե մեր ստեղծագործություններում չլիներ մեր կենսագրությունը: Արմենի գործերում՝ իր եւ մեր կենսագրությունը, նրա եւ մեր գրածի մեջ՝ մեր եւ իր կենսագրությունը։ 1980-90-ականներին մենք ապրում էինք կոմունայով եւ որեւէ գործ, որ գրում էր Արմենը, Վահագնը կամ ես, առաջին ընթերցողն ու քննարկողը մենք էինք լինում։

Վահագնը մեր գործերն անմիջապես անգիր էր սովորում, իսկ Արմենը թղթի վրա չէր գրում, այլ՝ արտասանելով, առոգանելով էր գրում»,- պատմեց Տիգրան Պասկեւիչյանը։

«Արմենը մեր կուրս եկավ այն ժամանակ, երբ որոշել էին ինձ հեռացնել կուրսի ավագությունից։ Լեւոն Հախվերդյանն ու Կիմ Արզումանյանը որոշեցին կուրսի ավագ նշանակել Արմեն Դավթյանին։ Երբ խոսք տվեցին նոր ավագին, Արմենն այնպիսի ճառ ասաց, որ նրանք վախեցած իրար նայեցին եւ ասացին. «Նախորդ ավագը, կարծես, ավելի լավ էր»։

Արմենը մեր կուրսում մեկ տարի սովորեց եւ շատ հարստացրեց մեզ։ Ես միշտ հավանել եմ նրա բանաստեղծությունները եւ ցանկացել եմ, որ էլի գրի»,- պատմում է արձակագիր Հովհաննես Երանյանը։  

Խորեն Աբրահամյանը կարդում է Արմեն Դավթյան

Հանդիպմանը ներկաները հնարավորություն ունեցան տեսանյութի միջոցով ունկնդրել Արմեն Դավթյանի բանաստեղծություններից մեկը Խորեն Աբրահամյանի ընթերցմամբ։

Հովհաննես Երանյանը հիշում է, թե ինչպես է դիմել դերասան Խորեն Աբրահամյանին, որպեսզի վերջինս կարդա նրա ստեղծագործությունը. «Շատ դժվար ենք համոզել։ Տարա թողեցի գիրքը, ասաց՝ դե, կարդամ, տեսնեմ: Հետո նաեւ ֆինանսական համաձայնության պիտի գայինք։ Հարցրին՝ ինչքա՞ն պետք է վճարեմ կարդալու համար, ասաց՝ քո կարծիքով ես Ռոբերտ դե Նիրոյից քանի անգամ վատ դերասան եմ, պատասխանեցի՝ ոչ մի անգամ, ասաց՝ ընդունենք թե հազար անգամ վատ դերասան եմ, ինքը կուզեր հարյուր հազար դոլար, հազարը պակասեցրու, ասացի հարյուր դոլա՞ր, ասաց՝ այո։ Համաձայնեցի։ Հետո էլ մի անգամ ասաց՝ ինքը ինչու չի գրում Թումանյանի, Տերյանի կամ գոնե Չարենցի պես։ Ասացի՝ հիմա որ ես ձեզ ասեմ՝ ինչի՞ չեք խաղում Հրաչյա Ներսիսյանի կամ Փափազյանի պես, ձեզ դուր կգա՞, ասաց՝ հըըըմ, ճիշտ ես։ Իսկ հետո երբ ձայնագրությունն ավարտեց, նախ այդ հարյուր դոլարից հրաժարվեց, հետո խնդրեց, որ գիրքը եւս մի քանի օր իր մոտ մնա, քանի որ ստեղծագործությունները հետաքրքրել էին իրեն»։

Թե ինչու Թումանյանի պես չի գրում, Արմեն Դավթյանին հարցրել է նաեւ գրականագետ Ռաֆայել Իշխանյանը, ինչի մասին բանաստեղծը ծիծաղով է հիշում․

«Մի անգամ «Գարուն»-ի աստիճաններին հանդիպեցինք, ասաց՝ Արմեն, կարդացի բանաստեղծությունդ, բարդ ես գրում, բարդ, ասացի՝ դե հիմա այդքան եմ կարողանում, ընկեր Իշխանյան։ Ասաց՝ պարզ պիտի գրես, որ մարդիկ հասկանան. Թումանյանի նման՝ «Մի՛ լինի ուրագի պես, միշտ դեպի քեզ, միշտ դեպի քեզ, այլ եղիր սղոցի պես, մին դեպի քեզ, մին դեպի մեզ»։ Ասացի՝ ընկեր Իշխանյան, ես այդ մակարդակի հանճար չեմ, որ այդ աստիճանի պարզ գրեմ»։

Ինչպես բանաստեղծը դարձավ շումերագետ

Վերջին տարիներին Արմեն Դավթյանը գրեթե չի ստեղծագործում, փոխարենն ուսումնասիրում է շումերներին եւ նրանց մշակութային ժառանգությունը։

Թե ինչպես դարձավ շումերագետ եւ արդյոք այսօր չի ափսոսում, որ չի գրում՝ բանաստեղծը պատասխանեց․«Հիմա ուրիշ բանից եմ ոգեւորվում, ուրիշ բան է ինձ ցավ պատճառում»։

«Տարիներ առաջ մոտս Արտավազդի մասին պոեմ գրելու ցանկություն էր հասունացել։ Փորձեցի հասկանալ Արտավազդին, ուսումնասիրել, թե ովքեր են Արտաշեսը, վիշապը, Սաթենիկը։ Խճճվեցի դիցաբանության մեջ, ու քանի որ մաշտոցյան տառերով ոչինչ չհասկացա, մտածեցի Ուրարտուից է գալիս, սովորեցի ուրարտերեն, տեսա ուրարտերենով էլ ոչինչ պարզաբանված չէ, անցա սեպագրերին: Այդ ամբողջը բերեց նրան, որ շումերերեն սկսեցի սովորել եւ շումերերեն գրված վիպերգերը հիմա հայերեն ներկայացնել»,- ասում է Արմեն Դավթյանը։

Արփի Ջիլավյան

Լուսանկարները՝ Ագապե Գրիգորյանի