«Оҕо сааһым 1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр бүппүтэ»
Саха норуотун культуратыгар Оһуохай биллэн турар биир тутаах көрүҥ буолар. Билигин Оһуохай күнэ биллэриллиннэ, сайдыыга былаан ылылынна, улахан түһүлгэлэрэ тэриллэллэр. Онтон дьон бастаан хайдах ылыммытай, хайдах тэриллибитэй? Ол туһуланан биһиэхэ РСФСР бочуоттаах бэтэрээнэ, Оһуохай хамсааһынын биир тутаах киһитэ София Алексеевна Неустроева кэпсээтэ.
— Мин София Алексеевна Неустроева диэммин, билигин 89 сааспар үктэнним. Кэлин өйдөөтөхпүнэ, оҕо сааһым 1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр бүппүтэ, сэрии буолла диэн улахан дьон кэпсэтэллэрин биһиги оҕолор чуумпуран олорон истибиппит. Аҕабыт сэрии иннигэр суох буолбута. Кыанар эр дьон сэриигэ барбыттара, кырдьаҕастар, дьахталлар уонна оҕолор эрэ хаалбыппыт. Муухтуйаттан, билиҥҥинэн Ленскэй куораттан Дьокуускайга кэлэн институтка үөрэнэн нуучча тылын учуутала идэлээх буолбутум уонна Ленскэй биир нэһилиэнньэтигэр учууталлаабытым.
Ол кэннэ Дьокуускайга көһөн кэлэн врачебно — физкультурнай диспансер диэҥҥэ үлэҕэ киирбитим. Өрөспүүбүлүкэни барытын кэрийэ сылдьан чөл олох туһунан өйдөбүлү дьоҥҥо кэпсиир этибит. Онтон Оһуохайы кыра эрдэхпиттэн билэр этим.
Улахан убайым 3-4 киһи буолан үҥкүүлүү сатыыллар үһү, дьон тиийбэт буолан маһы игин тута — туталар. Ол саҕана Захаровкага 1946 сыллаахха сэрииттэн Захаров Иван Иванович диэн киһини көрсө бастаан оһуохайдаабыттара. Кэлин кини биһиги учууталбыт буолбута. Оскуолага уһун переменаҕа улахан уолаттар оһуохайдыыллар этилэр. Ленскэйдэр оһуохайдыырбытын урут улаханнык ылыммыттар этэ, нууччалар дойдулара диэн ааттыыллара, сахалар да баар этибит ээ!
Холобур, Бэтинчэ сэлиэнньэтигэр кулуупка кэлэн охсуһуу эрэ суох этэ, оһуохайдаары, үҥкүүлээри былдьаһык буолааччы. Дьокуускайга бастаан Оһуохай баар дииллэр этэ, утуу субу чугас дьонум суох буолбуттара, бастаан кэргэним, Неустроев Михаил Михайлович, артыыс, бастакты Щепкинецтэри кытта үөрэммитэ, онтон оҕом, ол иһин санааҕа ылларан ханна да сылдьыбат этим. Онтон 1989 сыллаахха дьүөгэлэрим ыҥыран Музыкальнай училище уопсайыгар кып — кыра хоско оһуохай тэриллибитэ, уонча киһи кэлбитэ.
Бастаан дьиибэргээн көрөн олорбутум, оһуохай диэн маннык үһү дуо диэн. Баар дьахталлары кытта кэпсэттим. Бастакы маай буолаары турар, онно Оһуохай тэрийэбит дуо диэн ыйыттым, эн тэрий диэн буолла.
Кулаковскай аатынан культура киинин дириэктэрин кытта кэпсэтэн, муус устар ый 30 күнүгэр Оһуохай тэрийдибит. Улаханнык биллэрбэтэхпит да үрдүнэн, элбэх баҕайы киһи кэлбитэ. Оннук көҥүллэтэн мунньустар буолбуппут. Ол иннигэр Оһуохай биир миэстэтэ суох, онно манна буолар үһү.
Араас интэриэстээх дьон кэлэрин иһин ооньуулары эмиэ тэрийэрбит — саахымат, дуобат, муннук былдьаһыыта игин. Билигин бэйэм да сөҕөбүн, тоҕо тэрийии үлэтин бэйэбэр ылбыппын. Оскуолага уучуталлаабытым, ол иһин тэрийэ үөрэммитим буолан буолуо. Ол саҕана биир салайааччыбыт Сыромятников Гаврил Гаврильевичтыын уонна Сунтаартан төрүттээх Мария Фоминичналыын түһүлгэни тэрийэр буолбуппут. Элбэх киһи кэлэр буолбута, саалабытыгар баппат этилэр.
Арай биирдэ «Мозаика» үҥкүү салайааччыта Михаил Захарович Сивцев мунньах оҥордо. Онно кини: «Неустроева староста буолуо, бальнай үҥкүү буолар, киниэхэ суруттарын» — диэтэ. Ункуугэ дьарыктаан күрэххэ 19 паараны киллэрбиппит. Мин бастакы кылаастаан үҥкүүлүүр этим.
Кэлин Арчы дьиэтэ тутуллан, 2002 сыллаахха онно Оһуохайы тэрийэр буолбуппут. Онтон мин 82 сааспар уурайбытым, миигин солбуйар киһини булан баран. Уопсайа 17 сыл ыыппыт эбиппин.
Биһиги саҕана Оһуохайга саастаах дьон, сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр, колхуостаахтар кытталлара. Сэбиэскэй аармыйа күнүгэр бэтэрээннэри бэлиэтээн тураммыт бэлэх туттарар этибит, дьоҥҥо кэпсиирбит.
1985 кэргэним суох буолбута, онтон 17 сыл буолан баран Титов Пётр Давыдовыч диэн киһиэхэ кэргэн тахсыбытым. Бэйэтэ оһуохайдьыт, үҥкүүһүт, ырыаһыт, Чурапчы көһөрүүтүгэр сылдьыбыта. Ол саҕанааҕы дьон сүрдээх ыарахан олохтоох этилэр, биһиги холобур, 5-6 сааспытыгар колхуос үлэһиттэрэ буолбуппут. Ол иһин Оһуохайбыт бэрт доҕордоһуу быһыытынан улахан састааптаах этэ. Улахан этээччилэр бааллар этилэр, кинилэри Улуу Оһуохайдьыттар диибин. Уксэ Бүлүү энэртэн этилэр.
Биирдэ Илин эҥэр диэки Оһуохай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Анатолий Иванович Кривошапкин уонна 2-3 этээччи буолан бардыбыт. Тэрийдибит, букатын киирбэттэр, уонча дьахтар киирдилэр, эр дьон олордулар. Сунтаар дьахтара кийиит буолан олороро, ол кини тэрийэр эбит этэ. Дьиктиргээбиппит да, хомойбуппут даҕаны.
Улуу этээччилэртэн Яковлев Степан Степанович — Ырыа Ыстапаан наһаа үчүгэйдик этэр этэ, учуонайбыт, түмсүүбүт бэрэссэдээтэлэ Николай Егорович Петров, наһаа учугэй майгылаах киһи этэ. Кини суруйбут кинигэлэрэ элбэх, кими баҕарар кытта биир тылы буларынан сөхтөрөрө. Өссө биир учуонай киһи Тимофеев Пётр Алексеевич Оһуохай этэр этэ, улуу этэччии Василий Устинович Николаев кэргэнинээн кэлэллэрэ, мин оҕонньорбун кытта бииргэ сылдьар этилэр.
Пётр Давыдович бэйэтэ эмиэ Оһуохай тылын этэрэ, эн киһин хаһан этэрий диэн ыйыталлар этэ, кинини истэн баран дьиэлиэ этибит — дииллэрэ. Сэриигэ сылдьыбыт Петр Кумичко диэн Оһуохайдьыт баар этэ, нуучча сирэйдээх. Дьон кини эттэҕинэ күлэр этилэр, мин сахабын диирэ.
Этээччилэри историяҕа хаалларыахха наада диэн санаалаах этим. Кэргэним Бүөтүр тугу да сатаабатаҕа суох, ол курдук бэйэтэ үөрэнэн, киинэҕэ түһэрэр буолбута. Элбэх киинэни устубута. Испииһэктээн барыта 50-ча курдук киинэни Киноархивка туттарбыппыт.
Этээччини кытта бастаан хоско олорон кэпсэттибит, устабыт, оннук элбэх киһини устубуппут. Этээччилэр бэйэлэрэ сөбүлүүллэр этэ. Сорох киинэбитин түмсүү билиҥҥи салайааччытыгар ытыктабыллаах Александр Джуровичка туттарбыппыт. Үйэтитиэ диэн эрэнэбит.
Арчы дьиэтигэр сылдьан Василий Львович хас да ыстатыйа суруйбута, Филиппов Алексей Ильич Оһуохай суруйара. Наһаа көхтөөхтүк сылдьыбыппыт.
Оһуохай күнэ биллэриллибитэ биһиги биир баҕа санаабыт туолбутунан ааҕабыт, Олоҥхо даҕаны, Оһуохай да саха дьоно бэйэтин өйдөөһүнэ, норуот иһигэр туох санаа баара биллэр, киһи бэйэтин сайыннарар. Биһиги Ил Дархаммыт Айсен Николаев, бырабыыталыстыбабыт хайдах саха норуоппут культуратын өрө туппуттарын көрө — истэ, сөҕө сылдьабыт, үөрэбит, өйүүбүт. Өссө да сайда, кэскиллэнэ турарыгар баҕарабын!
Оһуохай түмсүү тэриллиитин санаатахха
Сообщение «Оҕо сааһым 1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр бүппүтэ» появились сначала на Сетевое издание SAKHALIFE.RU.