«Հայաստանում հոսպիսը որպես վատ բան են ընկալում»

Այսօր աշխարհի բազմաթիվ երկրներում գործող հոսպիսներում խնամք են ստանում անբուժելի համարվող հիվանդները: Հայաստանում այս ծառայության էության եւ առկա խնդիրների մասին Մեդիամաքս-ը զրուցել է Հայաստանի հակացավային եւ պալիատիվ օգնության ասոցացիայի նախագահ, «Վանատուն» հիմնադրամի հիմնադիր տնօրեն Հրանտ Կարապետյանի հետ:

- Ինչո՞վ է տարբերվում հոսպիսը այլ բուժհաստատություններից: Արդյո՞ք կյանքի որակը բարելավելուց զատ այստեղ իրականացվում են նաեւ բուժական միջոցառումներ:

- 354թ. Ներսես Մեծի օրոք առաջին եկեղեցական ժողովի ժամանակ որոշում կայացվեց, որ եկեղեցիների կողքին պետք է կառուցվեն վանատներ, որպեսզի դրանք կարողանան ժողովրդի կարիքները հոգալ: Եթե նայեք անգլերեն թարգմանությունը, կտեսնեք, որ վանատունը հոսպիս է թարգմանվում: Հիմա անգլիացիներն ասում են, որ առաջինը Սեսիլիա Սանդերսն է հոսպիս հիմնել Լոնդոնի արվարձաններում, ֆրանսիացիներն ասում են, որ Լիոնի արվարձաններում երկու կույս քույրերն են ստեղծել առաջին հոսպիսը, սակայն իրականում առաջին հոսպիսը ստեղծել են հայերը:
 
Հոսպիսը առանձին ծառայություն չէ, այն պալիատիվ օգնության մի մասն է: Պալիատիվ ծառայությունն երեք մեծ մասից է բաղկացած՝ հակացավային թերապիա, սիմպտոմատիկ բուժում եւ հոգեսոցիալական օգնություն, ընդ որում՝ թե ընտանիքի անդամներին, թե հիվանդին:
 
Եթե բուժական միջոցառումների նպատակն է ցավի եւ ֆիզիկական սիմպտոմների կանխարգելումը եւ բուժումը, ապա այո՛, այդ բուժական միջոցներն արվում են, ընդ որում արվում են նաեւ հոսպիսներում, եւ դա մտնում է պալիատիվ օգնության գործառույթների մեջ: Պալիատիվ օգնության իմաստը կյանքի որակը հնարավորինս բարձր պահելն է, այսինքն՝ որպեսզի հիվանդը չունենա ցավեր եւ իրեն խանգարող ֆիզիկական սիմպտոմներ: Պալիատիվ օգնությունն երբեք նպատակ չի դնում կյանքը կարճացնել կամ երկարացնել, թեեւ վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ մասնագիտացված պալիատիվ օգնության կատարման դեպքում հիվանդի կյանքը երկարում է:

- Գիտակցում են արդյո՞ք Ձեր հիվանդները, որ հոսպիսում անցկացնում են իրենց կյանքի վերջին օրերը: Արդյոք նրանց հետ աշխատու՞մ են հոգեբաններ:

- Մենք հոգեբանների մեծ կարիք ունենք: Հայաստանում, երեւի հայկական մտածելակերպից ելնելով, հիվանդներից շատերի հարազատները զգուշացնում են, որ նրան ոչինչ չասենք, քանի որ նա չգիտի: Իրականում, երբ խոսում ենք այդ հիվանդների հետ, նրանք ասում են, որ ամեն ինչ գիտեն, ուղղակի հարազատներին չեն ասում, որպեսզի նրանք չանհանգստանան:
[[gallery1]]
Մեր հիվանդները շփման շատ մեծ կարիք ունեն: Երբ մենք գնում ենք հիվանդատես, նստում, սուրճ ենք խմում, ամեն ինչից խոսում ենք, բացի հիվանդից, երբեմն նույնիսկ հիվանդասենյակ չենք մտնում: Մինչդեռ հիվանդը սպասում է, որ որեւէ մեկը մտնի եւ մեկ-երկու բառ խոսի իր հետ, որ ինքն իրեն մեկուսացված չզգա շրջապատում: Հաճախ երբ ուղղակի հիվանդասենյակ եմ մտնում եւ խոսում հիվանդի հետ, դրանից հետո նրա ցավերը անցնում են:

- Հայկական իրականության մեջ ընդունված է, որ կյանքից հեռացող մարդն իր վերջին օրերն անց է կացնում տանը՝ հարազատներով շրջապատված: Ըստ Ձեզ, ի՞նչ առավելություններ ունի հոսպիսն այս առումով:

- Եթե Հայաստանում ասես, որ հոսպիս ենք բացում, ոչ ոք չի գնա այնտեղ, որովհետեւ ազգային մտածելակերպից ելնելով՝ շրջապատի մարդիկ կասեն. “ծնողին տարել է հոսպիս”: Չեն հասկանում, թե հոսպիսն ինչ է, այն որպես վատ բան է ընկալվում:  Սակայն իրականում կան բաներ, որոնք տան պայմաններում անել հնարավոր չէ: Դրանց համար անհրաժեշտ է շուրջօրյա վերահսկողություն, որն անում է պալիատիվ օգնության կենտրոնը: Իսկ ահա երբ հնարավոր է, ուղարկում ենք հիվանդին տուն:

- Լինու՞մ են դեպքեր, երբ հոսպիսում գտնվող հիվանդի ինքնազգացողությունը լավանում է, եւ վերջինս կարող է շարունակել իր բնականոն կյանքը:

- Այո, կան նման դեպքեր, որոնք հիմնականում կապված են ոչ ուռուցքային հիվանդների հետ: Մեզ մոտ ուռուցքային հիվանդները ընդհանուր քանակի մեջ 35-40%-ն են կազմում: Մյուսների դեպքում, եթե նրանք սիմպտոմատիկ եւ հակացավային բուժում են ստանում, ապա կարող են վերադառնալ բնականոն կյանքին: Դա կազմում է մեր հիվանդների 10-15%-ը:

- Ինչո՞ւ է ձեր հոսպիսը մինչ օրս միակը Հայաաստանում:

- Երիտասարդները չեն ուզում այս գործով զբաղվել եւ նման ծանր հիվանդների հետ առնչվել: Մենք կադրերի խնդիր ունենք: Ցայսօր պալիատիվ օգնության դասընթացներ միայն մենք ենք անցկացնում Հայաստանում: Բժշկական համալսարանը նման ամբիոն դեռ չունի, ինչի շուրջ աշխատանք է տարվում: Այսօր Հայաստանը պալիատիվ բժշկության 60 մոբիլ թիմի կարիք ունի. մեկ մոբիլ թիմն ներառում է 1 բժիշկ եւ 4 բուժքույր: Մեր երկիրն ունի 150 ստացիոնար մահճակալի կարիք, մինչդեռ ունենք 10 մահճակալ: Իսկ պալիատիվ թերապիայով զբաղվում է ընդամենը երկու հոգի:

Այսօր մեր մահճակալների քանակի սահմանափակ լինելու պատճառով հիվանդին պառկեցնում ենք մեկ կամ երկու շաբաթով, վիճակը բարելավում ենք եւ ուղարկում տուն: Տանն արդեն մեր մոբիլ ծառայությունն է սպասարկում, եւ եթե հիվանդի վիճակը կրկին վատանում է եւ տնային պայմաններում հնարավոր չի լինում օգնություն ցույց տալ, նրան կրկին բերում ենք մեզ մոտ: Դրա շնորհիվ մեկ ամսվա ընթացքում մի մահճակալին կարողանում է 4 հիվանդ պառկել մեկի փոխարեն:

- Իսկ դեղորայքի եւ սարքավորումների կարիք ունե՞ք:

- Իհարկե, կան որոշ սարքավորումներ, որոնք եթե լինեին՝ լավ կլիներ, սակայն այն, ինչ անհրաժեշտ է, մենք ունենք: Պալիատիվ բժշկական օգնության եւ սպասարկման շրջանակներում ցավային համախտանիշի կառավարման նպատակով թմրամիջոցների եւ հոգեներգործող դեղերի նշանակման կլինիկական ուղեցույց է հաստատվել: Կարծում եմ, սա մեծ քայլ է պալիատիվ օգնությունը լավ հիմքերի վրա դնելու համար:

- Ո՞րն է պատճառը, որ Հայաստանում հոսպիսի ծառայությունները վճարովի են:

- Աշխարհում բժշկական ապահովագրության շրջանակներում կա նաեւ պալիատիվ օգնության վճարը: Օրինակ, Ավստրիայում հոսպիսում անցկացնելու մեկ օրը արժե 450 եվրո, մեզ մոտ՝ 15 հազար դրամ: Մեր պայմաններն ավելի վատն են, սակայն այն բուժումը, որ մենք կատարում ենք, կանոնակարգված ստանդարտ բուժում է, որը ամբողջ աշխարհում է արվում: Այսինքն՝ բուժական մասը մենք ապահովում ենք, մնում է պայմաններ լինեն: Մեզ համար կարեւոր չէ՝ ով կֆինանսավորի՝ պետությունը, թե որեւէ բարեգործական հիմնարկ, բայց ֆինանսավորում պետք է: Մենք մինչ օրս պետպատվեր չունենք: Իմ առջեւ խնդիր էր դրված` կամ պետք է վճարովի լիներ, կամ պիտի սպասեինք, թե պետությունը երբ պատրաստ կլինի ֆինանսավորել:

- Սոցիալապես անապահով խավերը հոսպիսի ծառայություններից կարո՞ղ են օգտվել:

- Եթե օրական 15 հազար դրամ ունեն՝ այո: Դա կարող է պետությունը հոգալ: Ցավոք, մեր սեփական հզորությունն այնքան մեծ չէ, որ բոլորին կարողանանք սպասարկել:

- Դուք դրամահավաք եք հայտարարել պալիատիվ նոր կենտրոնի կառուցման նպատակով, եւ 2 տարվա ընթացքում պահանջվող  2 մլն դոլարից հավաքվել է ընդամենը 880-ը: Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ է դրամահավաքն այսպես դժվար ընթանում:

- Հայաստանում բարեգործության մշակույթ չկա: Մարդիկ տանում, մատաղ են անում, գումար են ծախսում, բայց բարեգործությունն էլ է մատաղ: Մատաղի իմաստը ոչխար մորթել, ուտել-խմելը չէ: Մենք սովոր ենք, որ բարեգործությունը դրսից լինի:  Պալիատիվ օգնության ամեն ինչը մեր հայկական “ցավդ տանեմ” խոսքի մեջ է: Երբ նոր էի սկսում այս գործը, ընկերներս ասում էին՝ գիտես՝ ինչ մեծ գումարներ են պետք դրա համար, իսկ ես կեսկատակ-կեսլուրջ ասում էի. “Տղանե՛ր, օրական քանի՞ անգամ եք ասում ցավդ տանեմ: Ամեն ասալուց 100 դրամ նվիրեք մեր հիմնադրամին, տեսեք՝ ինչ ծառայություն կդառնա”:

- 2013թ. ՀՀ կառավարությունը հավանության արժանացրեց պալիատիվ թերապիայի անցկացման հայեցակարգը: Ի՞նչ փոխեց այն:

- Հայեցակարգն այսօրվա դրությամբ որեւէ փոփոխություն չի բերել, դրա համար այն պետք է ֆինանսավորում ունենա:

Հրանտ Կարապետյանի հետ զրուցել է Անժելա Կժդրյանը