سرنوشت توافقنامۀ دوحه با برگشت دونالد ترمپ به کاخ سفید
زلمی خلیلزاد، نمایندۀ پیشین ایالات متحده در امور صلح افغانستان، در ۷ نومبر امسال گفت که با بازگشت دونالد ترمپ به ریاست‌جمهوری، فرصتی برای اجرای کامل تمام عناصر توافقنامۀ دوحه در افغانستان فراهم خواهد شد.
او این سخنان را دو روز پس از اعلام پیروزی ترمپ، نامزد حزب جمهوری‌خواه و رئیس‌جمهور پیشین امریکا، در انتخابات ریاست‌جمهوری، در شبکۀ اجتماعی ایکس (توییتر سابق) بیان کرد.
توافقنامۀ دوحه میان ایالات متحده و طالبان در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰، در دورۀ اول ریاست‌جمهوری ترمپ به امضا رسید.
این توافق پس از ۱۸ ماه مذاکرات بین طرفین حاصل شد و بر اساس آن، نیروهای امریکایی موظف بودند طی ۱۴ ماه خاک افغانستان را ترک کنند.
زلمی خلیلزاد، به‌عنوان نمایندۀ ویژۀ وقت امریکا برای صلح افغانستان، و عبدالغنی برادر، رئیس وقت دفتر سیاسی طالبان در دوحه، این توافقنامه را امضا کردند.
حالا، برادر سمت معاونت اقتصادی ریاست‌الوزرای حکومت طالبان را برعهده دارد و ترمپ بارها از او با نام «عبدل» یادآوری کرده است.
خلیلزاد می‌گفت که توافقنامۀ دوحه چهار بخش اصلی دارد: تضمین طالبان مبنی بر عدم استفاده از خاک افغانستان علیه امریکا و متحدانش، تعیین جدول زمانی برای خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان، آغاز مذاکرات بین‌افغان‌ها و بحث درباره برقراری آتش‌بس فراگیر. او با تأکید می‌گفت که تا بر همه موارد توافق نشده باشد بر هیچ چیزی توافق نشده است.
اما تقریباً دو هفته پیش از پایان روند خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، دولت به رهبری محمد اشرف غنی سقوط کرد و طالبان در ۱۵ اگست ۲۰۲۱ دوباره قدرت را به دست گرفتند.
از زمان امضای این توافقنامه تاکنون، هر دو طرف یکدیگر را به عدم اجرای تعهدات متهم کرده‌اند.
در چهارمین سالگرد امضای این توافق، کرین ژان پی‌یر، سخنگوی کاخ سفید گفت که طالبان به تعهدات خود از جمله مشارکت در گفت‌وگوهای معنادار با سایر افغان‌ها برای ایجاد نظامی فراگیر عمل نکرده‌اند.
پیش از این اظهارات خانم پی‌یر، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان به‌طور اجمالی گفته بود که کوتاهی‌هایی از سوی امریکا صورت گرفته که باعث بی‌اعتمادی شده است.
"امارت اسلامی افغانستان وعده سپرده بود که خاک افغانستان را اجازه نمی‌دهد که علیه امریکا و متحدان آن استفاده نشود که تا حال استفاده هم نشده. امارت اسلامی تا آخر به این پیمان متعهد باقی مانده اما در برخی موارد از سوی امریکا تطبیق نشده و کوتاهی صورت گرفته است و این بی‌اعتمادی را به میان آورد."
دونالد ترمپ در جریان مناظرۀ انتخاباتی خود در ماه سپتمبر گفت که توافقنامۀ دوحه به دلیل، به‌گفتۀ او، تطبیق نشدن مفاد آن پایان یافته است.
حال این پرسش مطرح است که با بازگشت ترمپ به قدرت، چه سرنوشتی در انتظار این توافق خواهد بود؟
افراسیاب ختک، سیاستمدار و عضو پیشین مجلس سنای پاکستان، معتقد است که توافقنامۀ دوحه بیشتر به نفع امریکا بوده و انتظار نمی‌رود سیاست این کشور نسبت به افغانستان تحت حاکمیت طالبان تغییر کند.
"فکر می‌کنم که قرارداد دوحه به نفع ایالات متحده امریکا بود نه به نفع مردم افغانستان. فکر نمی‌کنم که امریکا پشیمان است که چرا این قرارداد شرایط افغانستان را به‌گونه منفی تغییر داده و در پی اصلاح آن باشد. به نظر من امریکا منافع خود را به‌مثابۀ یک ابر قدرت دارد که رقابت هم در آسیا دارد، بنابراین فکر نمی‌کنم که سیاستش در قبال افغانستان تغییر کند."
اما سمیع یوسفزی، خبرنگار آزاد و تحلیلگر سیاسی، باور دارد که ایالات متحده می‌تواند از این توافق به‌عنوان اهرم فشار علیه طالبان استفاده کند.
"قراردادی که در دورۀ اول ریاست‌جمهوری ترمپ امضا شد و از سوی ادارۀ بایدن عملی شد، به نظرم بار دیگر هم در میز آقای ترمپ قرار خواهد گرفت. با وجودی که به نظر می‌رسید که ترمپ در مورد مسائل حقوق بشر در افغانستان آنچنان هم علاقه ندارد، مسائل مورد علاقه ترمپ مسائل امنیتی است و تا زمانی که طالبان همه موارد این توافقنامه را عملی نکنند، این توافقنامه به‌عنوان یک دردسر برای طالبان باقی خواهد ماند."
عمر صمد، دیپلمات سابق و تحلیلگر سیاسی، معتقد است که سیاست ترمپ درباره افغانستان به اولویت‌های دولت او و همچنین رقابت‌های منطقه‌ای با چین و روسیه بستگی خواهد داشت.
"ترمپ در اوایل دورۀ اول حاکمیت خود، در ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ براساس مشورۀ برخی از مشاورینی که از قضایای افغانستان و منطقه با خبر بودند و بیشتر طرفدار جنگ بودند، از ابزار نظامی قوی‌تر استفاده کرد که نتیجه نداد. بالاخره به سوی دیپلماسی رفت و آقای خلیلزاد را وظیفه داد که باید با طالبان یک توافقنامه را در مورد خروج نیروهای امریکایی عقد کند که هزینه زیاد به امریکا نداشته باشد و به جهان هم وانمود نشود که گویا امریکا شکست خورده، یعنی توافقنامه‌ای که حیثیت امریکا را نگه دارد، این کار شد. ولی فصل ناتمام ماند زیرا کارهای دیگر که مربوط به آن توافقنامه بود با فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان از هم پاشید."
صمد می‌گوید که ممکن است ادارۀ ترمپ رویکردی کاملاً جدید در قبال افغانستان تحت حاکمیت طالبان اتخاذ کند.
او این سخنان را دو روز پس از اعلام پیروزی ترمپ، نامزد حزب جمهوری‌خواه و رئیس‌جمهور پیشین امریکا، در انتخابات ریاست‌جمهوری، در شبکۀ اجتماعی ایکس (توییتر سابق) بیان کرد.
توافقنامۀ دوحه میان ایالات متحده و طالبان در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰، در دورۀ اول ریاست‌جمهوری ترمپ به امضا رسید.
این توافق پس از ۱۸ ماه مذاکرات بین طرفین حاصل شد و بر اساس آن، نیروهای امریکایی موظف بودند طی ۱۴ ماه خاک افغانستان را ترک کنند.
زلمی خلیلزاد، به‌عنوان نمایندۀ ویژۀ وقت امریکا برای صلح افغانستان، و عبدالغنی برادر، رئیس وقت دفتر سیاسی طالبان در دوحه، این توافقنامه را امضا کردند.
حالا، برادر سمت معاونت اقتصادی ریاست‌الوزرای حکومت طالبان را برعهده دارد و ترمپ بارها از او با نام «عبدل» یادآوری کرده است.
خلیلزاد می‌گفت که توافقنامۀ دوحه چهار بخش اصلی دارد: تضمین طالبان مبنی بر عدم استفاده از خاک افغانستان علیه امریکا و متحدانش، تعیین جدول زمانی برای خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان، آغاز مذاکرات بین‌افغان‌ها و بحث درباره برقراری آتش‌بس فراگیر. او با تأکید می‌گفت که تا بر همه موارد توافق نشده باشد بر هیچ چیزی توافق نشده است.
اما تقریباً دو هفته پیش از پایان روند خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، دولت به رهبری محمد اشرف غنی سقوط کرد و طالبان در ۱۵ اگست ۲۰۲۱ دوباره قدرت را به دست گرفتند.
از زمان امضای این توافقنامه تاکنون، هر دو طرف یکدیگر را به عدم اجرای تعهدات متهم کرده‌اند.
در چهارمین سالگرد امضای این توافق، کرین ژان پی‌یر، سخنگوی کاخ سفید گفت که طالبان به تعهدات خود از جمله مشارکت در گفت‌وگوهای معنادار با سایر افغان‌ها برای ایجاد نظامی فراگیر عمل نکرده‌اند.
پیش از این اظهارات خانم پی‌یر، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان به‌طور اجمالی گفته بود که کوتاهی‌هایی از سوی امریکا صورت گرفته که باعث بی‌اعتمادی شده است.
"امارت اسلامی افغانستان وعده سپرده بود که خاک افغانستان را اجازه نمی‌دهد که علیه امریکا و متحدان آن استفاده نشود که تا حال استفاده هم نشده. امارت اسلامی تا آخر به این پیمان متعهد باقی مانده اما در برخی موارد از سوی امریکا تطبیق نشده و کوتاهی صورت گرفته است و این بی‌اعتمادی را به میان آورد."
دونالد ترمپ در جریان مناظرۀ انتخاباتی خود در ماه سپتمبر گفت که توافقنامۀ دوحه به دلیل، به‌گفتۀ او، تطبیق نشدن مفاد آن پایان یافته است.
حال این پرسش مطرح است که با بازگشت ترمپ به قدرت، چه سرنوشتی در انتظار این توافق خواهد بود؟
افراسیاب ختک، سیاستمدار و عضو پیشین مجلس سنای پاکستان، معتقد است که توافقنامۀ دوحه بیشتر به نفع امریکا بوده و انتظار نمی‌رود سیاست این کشور نسبت به افغانستان تحت حاکمیت طالبان تغییر کند.
"فکر می‌کنم که قرارداد دوحه به نفع ایالات متحده امریکا بود نه به نفع مردم افغانستان. فکر نمی‌کنم که امریکا پشیمان است که چرا این قرارداد شرایط افغانستان را به‌گونه منفی تغییر داده و در پی اصلاح آن باشد. به نظر من امریکا منافع خود را به‌مثابۀ یک ابر قدرت دارد که رقابت هم در آسیا دارد، بنابراین فکر نمی‌کنم که سیاستش در قبال افغانستان تغییر کند."
اما سمیع یوسفزی، خبرنگار آزاد و تحلیلگر سیاسی، باور دارد که ایالات متحده می‌تواند از این توافق به‌عنوان اهرم فشار علیه طالبان استفاده کند.
"قراردادی که در دورۀ اول ریاست‌جمهوری ترمپ امضا شد و از سوی ادارۀ بایدن عملی شد، به نظرم بار دیگر هم در میز آقای ترمپ قرار خواهد گرفت. با وجودی که به نظر می‌رسید که ترمپ در مورد مسائل حقوق بشر در افغانستان آنچنان هم علاقه ندارد، مسائل مورد علاقه ترمپ مسائل امنیتی است و تا زمانی که طالبان همه موارد این توافقنامه را عملی نکنند، این توافقنامه به‌عنوان یک دردسر برای طالبان باقی خواهد ماند."
عمر صمد، دیپلمات سابق و تحلیلگر سیاسی، معتقد است که سیاست ترمپ درباره افغانستان به اولویت‌های دولت او و همچنین رقابت‌های منطقه‌ای با چین و روسیه بستگی خواهد داشت.
"ترمپ در اوایل دورۀ اول حاکمیت خود، در ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ براساس مشورۀ برخی از مشاورینی که از قضایای افغانستان و منطقه با خبر بودند و بیشتر طرفدار جنگ بودند، از ابزار نظامی قوی‌تر استفاده کرد که نتیجه نداد. بالاخره به سوی دیپلماسی رفت و آقای خلیلزاد را وظیفه داد که باید با طالبان یک توافقنامه را در مورد خروج نیروهای امریکایی عقد کند که هزینه زیاد به امریکا نداشته باشد و به جهان هم وانمود نشود که گویا امریکا شکست خورده، یعنی توافقنامه‌ای که حیثیت امریکا را نگه دارد، این کار شد. ولی فصل ناتمام ماند زیرا کارهای دیگر که مربوط به آن توافقنامه بود با فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان از هم پاشید."
صمد می‌گوید که ممکن است ادارۀ ترمپ رویکردی کاملاً جدید در قبال افغانستان تحت حاکمیت طالبان اتخاذ کند.