Իշխանությունը պետք է այն համոզմունքն ունենա, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը Հայաստանի ազգային անվտանգության հարց է. Ցեղասպանագետ

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ցեղասպանագետ Սուրեն Մանուկյանը

– Պարո՛ն Մանուկյան, ի՞նչ հետևանքներ է ունենալու ՀՀ արտգործնախարարի հայտարարությունն այն մասին, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը ՀՀ իշխանության արտաքին քաղաքական թիվ մեկ առաջնահերթությունը չէ, որ «պատմության ողբերգական անցքերը պետք է ուսումնասիրեն պատմաբանները, սա արտաքին քաղաքականության ու դիվանագիտության խնդիր չէ»։

– Մի քիչ դժվար եմ պատկերացնում, որ այս թեման մեկ հայտարարությամբ հնարավոր է փակել, որովհետև Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման առաջնահերթությունը մեր հիմնարար փաստաթղթերում է ամրագրված, այսինքն՝ դա ոչ թե իշխանության այս կամ այն ներկայացուցչի կողմից առաջադրված է, այլ այն մեր հիմնադիր փաստաթղթում է նախևառաջ արտացոլվել՝ ՀՀ անկախության հռչակագրում: Հետո տարբեր ձևերով հանդիպում ենք Ազգային անվտանգության տարբեր հայեցակարգերում, ու, ընդ որում՝ վերջինն ընդունվեց 2020 թվականի սկզբներին, այսինքն՝ սա պետական փաստաթղթերում ամրագրված դրույթ է, և գոնե ինձ համար անակնկալ էր նախարարի նման կտրուկ արտահայտությունը։ 

Ես հասկանում եմ, որ օպերատիվ քաղաքականության մեջ ինչ-որ հարցեր կարող են դուրս գալ, հետին պլան մղվել, բայց միաժամանակ սա կարելի է բացատրել ավելի դիվանագիտական լեզվով, բայց ԱԳ նախարարի հայտարարությունը շատ կտրուկ էր, ասելով, որ «անշուշտ այդ հարցը առաջնահերթություն չէ մեզ համար»։ 

Ես, անկեղծ ասած, սպասում եմ պարզաբանումների, որովհետև, սովորաբար, նման արտահայտություններ արվում են, հետո հնչում են պարզաբանումներ, մեզ ասում են, որ սխալ եք հասկացել։ Հիշո՞ւմ եք՝ այս տարվա ապրիլին Անդրանիկ Քոչարյանը մի արտահայտություն արեց, մենք մեկնաբանեցինք, մի քանի օր հետո ասաց, թե սխալ ենք հասկացել։ 

Ես սպասում եմ պարզաբանումների, ես, համենայնդեպս, կսպասեի, տեսնեինք՝ նախարարի այդ երկրորդ հայտարարությունը լինելո՞ւ է: Ես լավատես եմ ու փորձում եմ հույս հայտնել, որ դա սխալ ձևակերպում էր, բայց նաև մտավախություն ունեմ, որ գուցե ինչ-որ բան է փոխվել քաղաքականության մեջ։ 

Ավելի շուտ, այդ փոփոխությունը մենք զգացել ենք, ու ես դրա մասին միշտ եմ ասել, երբ ինձ հարցրել են, ես ասել եմ, որ նկատելի է, որ այս հարցն այլևս կարծես չլինի այն առաջնային հարցը, որ մենք տասնամյակներով շարունակ սովոր էինք ընկալել։ 

Ե՛վ մեր պատվիրակությունները, որ տարբեր միջազգային համաժողովների էին մասնակցում, այս հարցը բարձրաձայնում էին, և՛ տարբեր երկրներում աշխատող մեր դիվանագետները հարցի մասին բարձրաձայնելու հրահանգ էին ստանում։ Ես, իհարկե, տեղեկություն չունեմ, բայց զգում էի, որ մի տեսակ այդքան էլ առաջին պլանում չէ այդ հարցը, բայց առաջին անգամ էր, որ բացահայտ նման արտահայտություն եղավ։ 

– Եթե Արարատ Միրզոյանի կողմից այդպես էլ չլինի ձեր սպասած այդ երկրորդ հայտարարությունը, ու պետական մակարդակով ասվի, որ այս հարցն «անշուշտ» իրենց համար առաջնահերթություն չէ, ապա անհատների, կազմակերպությունների մակարդակով արված ցանկացած քայլ որքանո՞վ կարող է արդյունք ապահովել։

– Էլի գամ իմ ասածին. այն, որ այս հարցն այլևս առաջնային չէր, մենք զգում ու տեսնում էինք։ Չէր եղել մեկ ամբողջական տարի, որ որևէ երկիր ճանաչած չլիներ Հայոց ցեղասպանությունը, անցյալ տարի հենց նման տարի էր։ 

Ի վերջո, Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացն ինչպես է լինում․ այն ունի երկու հնարավոր ձև. կա՛մ առաջինը՝ պետությունն է աշխատում իր դիվանագիտական ներկայացուցչությունների միջոցով, կա՛մ տեղում գոյություն ունեցող հայ համայնքին օգնելով, սատարելով միասին աշխատում են, տվյալ երկրի ներսում իրավիճակ են փոխում ու արդյունք ապահովում։ 

Երկրորդ ձևը, երբ այս կամ այն պետությունը, իր շահերը հետապնդելով, ուզում է ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրա ու այդ հարցը մտցնում է իր օրակարգ ու այդկերպ փորձում է Թուրքիայի հետ իր հարցերը լուծել։ Այս պարագայում, եթե մեր պետությունը՝ որպես պետություն չի աշխատում այս ուղղությամբ, ապա առաջին ձևն ուղղակի դուրս է գալիս։ Ու չեմ կարծում, որ այն երկրներում, որոնք չեն ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, գործող հայ համայնքներն այնքան ուժեղ գտնվեն, որ առանց պետական, դիվանագիտական օգնության այդ հարցի լուծմանը հասնեն։ 

Երկրորդ ձևը մի փոքր ավելի վտանգավոր է, որովհետև երբ դու փաստացի քո թեման տալիս ես ուրիշներին ու ասում՝ ինչպես ուզում եք, այդպես էլ օգտագործեք, մենք այս թեմայով այլևս չենք հետաքրքրվում, այլ պետություններն այս թեման օգտագործելու են: Հանկարծ մտքներովս չանցնի, որ եթե մենք նույնիսկ հայտարարենք, որ դա մեզ համար կարևոր չէ, ու չենք ուզում, որ ինչ-որ երկրում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը շարունակվի, միևնույն է, աշխարհի պետություններն այս թեման օգտագործելու են։ 

Այս գործընթացն առանձին կյանքով ապրող մի երևույթ է, շատ դեպքերում Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը միջազգային ասպարեզում նույնիսկ կարող է ավելի մեծ կշիռ ունենալ, քան Հայաստան պետությունը, ու շատ պետություններ այս հարցը սկսեն օգտագործել Թուրքիայի դեմ: 

Բայց եթե առաջ այդ օգտագործումը մեզ որոշակի դիվիդենտներ էր բերում, որոշակիորեն բարձրացնում էր մեր ազգային անվտանգության մակարդակը, որովհետև վերջիվերջո այս թեմայով խոսվում էր, խաղացողները հասկանում էին, որ մեր կողքին կա մի պետություն, որը մեր նկատմամբ ցեղասպանություն է իրականացրել ու ոչ միայն ներողություն չի խնդրել, այլ նաև ժխտում է կատարվածը, ապա նշանակում է, որ դրա մշտական վտանգը մեր կողքը կա, ու շատ պետություններ մեզ հետ հարաբերվելով դա նկատի էին ունենում ու Հայաստանին շատ դեպքերում ուրիշ աչքով էին նայում։ 

Մենք շատերին կարողանում էինք բացատրել, որ տարածաշրջանում կա մի պետություն, որը մեզ ցեղասպանել է ու ժխտում է իրողությունը, դրա համար մենք ստիպված ենք անել այս ու այս, որ բարձրացնենք մեր անվտանգության մակարդակը։ Իսկ այս պայմաններում մենք այլևս այդ հարցի շահառուն չենք լինելու, ու սա է, որ ինձ հատկապես անհանգստացնում է։ 

Ես համոզմունք ունեմ ու կուզեի, որ մեր իշխանություններն էլ ունենան այդ համոզմունքը, թե ինչ մեծ ներուժ ունի Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը: Ես պնդում եմ, որ այս փաստի ճանաչումը պատմական ողբերգական իրադարձությունների մասին չէ, դա այսօրվա Հայաստանի ազգային անվտանգությանը վերաբերող հարց է։ 

Բնականաբար, նախարարը, նախարարությունը չպետք է զբաղվեն այս հարցի պատմական ուսումնասիրությամբ, դրա համար կան գիտնականներ, պատմաբաններ, որոնցից մեկը ես եմ, ու զբաղվում ենք այդ հարցով, բայց պետությունն այդ հարցը պետք է օգտագործի, իր գործիքակազմում ներառի՝ որպես Հայաստանի անվտանգությունը բարձրացնելու ևս մեկ գործոն։

– Պարո՛ն Մանուկյան, պետական մակարդակով արվող այս հայտարարության համատեքստում որքանո՞վ եք հավանական համարում նաև այն, որ մեզ կհաջողվի ապացուցել, որ Արցախում 2023-ին Ադրբեջանի կողմից կազմակերպված տեղի ունեցածը ևս ցեղասպանություն էր։

– Միայն մենք չենք ասում այդ մասին, կարծում եմ, միջազգային ազդեցիկ ոչ մի կառույց չմնաց, որ չփաստի, որ կատարվածն առնվազն էթնիկ զտում է, կան նաև պետություններ, որոնք դրա մասին հայտարարություններ են ընդունել։ Այսինքն՝ Արցախում կատարվածը ցեղասպանական գործողություն էր, ու ցեղասպանություններն ուսումնասիրող ամենամեծ և ամենահեղինակավոր կազմակերպությունը՝ Ցեղասպանագետների միջազգային ընկերակցությունը (International Association of Genocide Scholars), փորձագիտական ուսումնասիրություն իրականացրեց ու հրապարակեց համապատասխան բանաձևը։ 

Բայց ես չեմ հիշում, թե մեր իշխանության ներկայացուցիչների շուրթերից վերջին անգամ հրապարակայնորեն երբ է հնչել այդ էթնիկ զտման, Արցախի վերաբերյալ ինչ-որ հայտարարություն։ Ամենայն հավանականությամբ, ինչ-որ ճնշում ու վախ կան, որ չեն արտահայտվում այդ մասին, այսինքն՝ Արցախի հարցն էլ իշխանության համար փակ թեմա է, համենայնդեպս, հանրային խոսույթում ես դա չեմ տեսնում։ 

Արցախում կատարվածը ցեղասպանություն է. սա պրոֆեսիոնալների կողմից արված փորձաքննության եզրակացություն է. Սուրեն Մանուկյան

– Միրզոյանի այս հայտարարությունը որքանո՞վ կարող է նպաստել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը, գուցե սրա համա՞ր է նաև նման հայտարարություն արվել։

– Հստակ տեղեկություններ չունեմ, որ կարողանամ պնդում անել, բայց շատ հնարավոր է, որ սա ուղղակի ճնշման հետևանք է, ու դա ասվել է Թուրքիայի ուղիղ ճնշման տակ: Մյուս կողմից էլ՝ եթե Թուրքիայի կողմից ճնշում լիներ, գուցե ուրիշ համատեքստում հնչեր այս հայտարարությունը, այլ ոչ թե որպես հարցի պատասխան։ 

Չի էլ բացառվում, որ Թուրքիան այդ ճնշումը գործադրել է, որովհետև նա Հայաստանի բոլոր կառավարությունների առաջ այս հարցը դրել է՝ տարբեր ձևերով ճնշում բանեցնելով, միշտ փորձել է այս հարցը դուրս հանել հայկական օրակարգից։ Ու սա նաև ցույց է տալիս, թե ինչքան կարևոր է այս հարցը Թուրքիայի համար, որովհետև եթե այդպես չլիներ, ապա Թուրքիան նման համառությամբ այս հարցը երբեք չէր բերի օրակարգ։ 

Հիմա գանք նրան, թե սա որքանով կարող է նպաստել հայ-թուրքական սահմանի բացմանը: Իմ համոզմունքն է, որ չի կարող նպաստել, որովհետև առնվազն երկու տարի է՝ ինչ այդ գործընթացն ուղղակի կանգնած է։ Չեմ էլ կարծում, թե ինչ-որ փոփոխություն է եղել, որովհետև, անկեղծ լինենք, ո՛ր պետությունը կգնա մարտավարության փոփոխության, եթե դիմացինից անընդհատ ստանում է՝ առանց որևէ բան զիջելու, այս պարագայում ո՞րն է քո շարժառիթը, որ մի բան էլ դու զիջես։ 

Այս պրոցեսն ունի ևս մեկ առանձնահատկություն, որ այն բացարձակ փակ գործընթաց է, թափանցիկության ոչ մի նշույլ չեմ տեսնում։ Նախկին իշխանությունները որ նման ինչ-որ կապեր էին ունենում, իրենց կողմից ֆինանսավորվող, աջակցություն ունեցող մարդիկ էին դաշտ նետում, որոնք փորձում էին արդարացնել դա: Այս դեպքում սա բացարձակապես փակ է, ու ես, ճիշտն ասած, կասկածում եմ, որ իշխանության ներսում էլ ընդամենը մի քանի մարդ են տեղյակ, թե ինչ է կատարվում իրականում։ Դրա համար էլ իմ բոլոր ասածները հիմնված են զուտ իմ դատողությունների վրա, ես ոչ մի տեղեկություն չունեմ։ 

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am

The post Իշխանությունը պետք է այն համոզմունքն ունենա, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը Հայաստանի ազգային անվտանգության հարց է. Ցեղասպանագետ first appeared on MediaLab Newsroom-Laboratory.