Τι είναι το Bella Ciao και γιατί πλέον το τραγουδούν… από τη λάθος πλευρά

«Αυτό δεν είναι Eurovision», είπε η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μετσόλα, καθώς προσπαθούσε να φιμώσει τους ευρωβουλευτές που υποδέχονταν, την περασμένη εβδομάδα, τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν με μια θορυβώδη ερμηνεία του κλασικού αντιφασιστικού ύμνου Bella Ciao.

Το μοτίβο «χτύπα τις γροθιές σου στο τραπέζι» που βρίσκεται στην καρδιά αυτού του εθιστικού τραγουδιού -ο τίτλος του οποίου σημαίνει «Αντίο, όμορφη»- δε θυμίζει τόσο Eurovision.

Η ιστορία που αφηγείται φτάνει πολύ βαθύτερα, αφηγούμενη μια πανάρχαια πτυχή του αγώνα της αριστεράς ενάντια στην πολιτική καταπίεση.

«Αυτό είναι το λουλούδι του αντάρτη»

Η πιο γνωστή εκδοχή του τραγουδιού παρουσιάζεται από την οπτική γωνία ενός αντάρτη μαχητή, ο οποίος ξυπνάει ένα πρωί γνωρίζοντας ότι πρέπει να αφήσει πίσω την αγαπημένη του για να πολεμήσει έναν απροσδιόριστο εισβολέα, συνειδητοποιώντας ότι μπορεί να μην την ξαναδεί ποτέ.

«Αν πεθάνω ως αντάρτης», τραγουδάει, «πρέπει να με θάψεις / να με θάψεις εκεί πάνω, στο βουνό / κάτω από τη σκιά ενός όμορφου λουλουδιού / και όλοι όσοι θα περνούν από εκεί / θα λένε ”Τι όμορφο λουλούδι / Αυτό είναι το λουλούδι του αντάρτη / που πέθανε για την ελευθερία»».

Το «Bella Ciao» δεν ακούγεται μόνο σε όλη την Ιταλία κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου για να γιορτάσει το τέλος της φασιστικής δικτατορίας του Μπενίτο Μουσολίνι και της γερμανικής ναζιστικής κατοχής. «Τα τελευταία χρόνια, έχει επίσης ακουστεί σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Ιράν, ψάλλεται στα οδοφράγματα της Ουκρανίας, τραγουδιέται από διαδηλωτές για τα δικαιώματα των γυναικών στην Πολωνία και μεταδίδεται παράνομα από μιναρέδες τζαμιών στην Τουρκία» γράφει ο Philip Oltermann στην Guardian.

Από το La Casa de Papel στα νυχτερινά κέντρα

Από τη Χιλή μέχρι το Χονγκ Κονγκ, από το Occupy Wall Street μέχρι τις Fridays for Future, το «Bella Ciao» έχει γίνει η απόλυτη μουσική έκφραση της λαχτάρας για ελευθερία.

Η αξιοσημείωτη χρήση του τραγουδιού στην ισπανική σειρά La Casa de Papel, μία από τις σειρές με τις περισσότερες μεταδόσεις στην ιστορία του Netflix, σημαίνει ότι το τραγούδι έχει φτάσει σε λιγότερο πολιτικά ευαίσθητα μυαλά και -μέσω ηλεκτρονικών remixes- στις πίστες των νυχτερινών κέντρων.

«Ωστόσο, η προέλευση του Bella Ciao είναι τόσο μπερδεμένη όσο η μουσική του απήχηση είναι απλή» συνεχίζει ο Philip Oltermann.

Η παλαιότερη γνωστή ηχογράφηση μιας μελωδίας που μοιάζει με το τραγούδι χρονολογείται από το 1919, από τον γεννημένο στην Οδησσό ακορντεονίστα του μουσικού είδους klezmer, τον Mishka Ziganoff, ενώ διάφοροι ερευνητές εντοπίζουν τις ρίζες του στη γαλλική, την εβραϊκή ή τη δαλματική λαϊκή μουσική. Η εκδοχή του Ziganoff, ωστόσο, προήλθε χωρίς τους στίχους.

Η «παρτιζάνικη» εκδοχή προηγείται της εκδοχής «mondina»

Μια στιχουργική εκδοχή τοποθετεί το τραγούδι όχι ανάμεσα στην resistenza -το ιταλικό κίνημα αντίστασης που πολεμούσε τους ναζί κατακτητές και τους Ιταλούς συνεργάτες τους από το 1943/45- αλλά στους ορυζώνες της βορειοανατολικής κοιλάδας του Πόου της Ιταλίας.

Ο αφηγητής του δεν είναι ένας άνδρας αντάρτης, αλλά μια mondina, μια γυναίκα «καλλιεργήτρια ρυζιού» που παραπονιέται για τα κουνούπια και τα σκληρά αφεντικά.

Αυτό θα αποδείκνυε ότι το Bella Ciao είναι ένα λαϊκό τραγούδι του 19ου αιώνα που πολιτικοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, αλλά τα τελευταία χρόνια οι μουσικοί μελετητές έχουν προτείνει ότι η «παρτιζάνικη» εκδοχή προηγείται της εκδοχής «mondina».

Ο άλλος ύμνος, της «κόκκινης άνοιξης»

Αμφισβητώντας ακόμη περισσότερο την προέλευσή του, ορισμένοι ιστορικοί λένε ότι η «παρτιζάνικη» εκδοχή μπορεί να επινοήθηκε μετά το τέλος του αντιστασιακού αγώνα, καθώς υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι τραγουδήθηκε ποτέ από πραγματικούς παρτιζάνους.

Ακόμη και αν το Bella Ciao τραγουδήθηκε από κάποιους αντάρτες από το Abruzzo, όπως έχει υποστηρίξει ο Ιταλός ιστορικός Cesare Bermani, μάλλον δεν ήταν κεντρικό στοιχείο του αντιστασιακού κινήματος.

Οι περισσότεροι αντάρτες θα ήταν πιο πιθανό να έψαλλαν τον πιο ανοιχτά αριστερό ύμνο των ταξιαρχιών του Γκαριμπάλντι, Fischia il Vento, ο οποίος βασίστηκε σε ρωσική μελωδία και προφήτευε μια «κόκκινη άνοιξη».

Η αντίφαση

Στην εποχή του ψυχρού πολέμου, το Bella Ciao, με τον ασαφώς καθορισμένο εχθρό και την έμφαση στον ρομαντισμό έναντι της ιδεολογίας, έγινε ένας πιο συναινετικός ύμνος με τον οποίο θυμόμαστε τον αγώνα κατά του φασισμού.

Στη σύνοδο ολομέλειας την περασμένη εβδομάδα, στο Στρασβούργο, το τραγούδι ακούστηκε κυρίως από την πάνω αριστερή γωνία της αίθουσας του ημικυκλίου και τους ευρωβουλευτές του Βίκτορ Όρμπαν.

Είναι γνωστό ότι ο κοινωνικός συντηρητισμός του Όρμπαν, η τάση προς τον ευρωσκεπτικισμό κι η υπεράσπιση της άποψης περί ενός «λαμπρού κράτους» έχουν οδηγήσει τους παρατηρητές να περιγράψουν την κυβέρνησή του ως αυταρχική.

Και αυτό δημιουργεί μια αντίφαση γιατί η αρχική γοητεία του Bella Ciao ήταν ακριβώς ότι επέτρεπε στα κόμματα διαφορετικών αποχρώσεων να ενώσουν τα όπλα τους ενάντια στους αντιδημοκράτες.

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Photo: Gustave Deghilage / Flickr